انتشار کتاب‌شناسی تفصیلی کلام

به همت واحد ثبت منابع مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی «کتاب‌شناسی تفصیلی کلام» در دو جلد منتشر شد.

این کتاب که با عنوان کتاب‌شناسی تفصیلی کلام منتشر شده است و در آن به معرفی بیش از ۹۰۰ کتاب و مقاله از کتابخانه‌های مختلف پرداخته‌ایم، بخشی دیگر از مجموعه کتاب‌شناسی‌های تفصیلی علوم عقلی مرکز است که در آنها بیش از بیست هزار عنوان کتاب و مقاله معرفی شده است.

لازم به ذکر است که کتاب‌شناسی‌های مرکز دو دسته‌اند:

ــ دسته اول، کتاب‌شناسی‌هایی هستند که تنها مشخصات نشر، درجه و موضوعات کلی منابع را در دو یا سه شاخه دربردارند. 

ــ دسته دوم، افزون بر مشخصات نشر، موضوعات تفصیلی و عناوین ریز مطالب کتاب‌ها را به‌صورت درختی معرفی کرده و به صفحه محل درج موضوع در کتاب اصلی ارجاع داده‌اند. این دسته از کتاب‌شناسی‌ها را «کتاب‌شناسی‌های تفصیلی علوم عقلی اسلامی» نامیده‌ایم.

کتاب حاضر یعنی کتاب‌شناسی تفصیلی کلام، از دسته دوم است. پیش از این کتاب‌شناسی تفصیلی منطق و تاریخ منطق، کتاب‌شناسی تفصیلی فلسفه اسلامی و کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ فلسفه اسلامی، کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ عرفان اسلامی، به زیور طبع آراسته شده است.

این کتاب مانند دیگر  کتاب‌شناسی‌های مرکز، از دو بخش تشکیل شده‌اند: معرفی منابع و فهرست‌ها.

جلد اول کتاب‌شناسی تفصیلی کلام: معرفی منابع

در این جلد هر اثر با گزینه‌های ذیل معرفی شده است: شهرت و نام پدیدآور، تاریخ ولادت و وفات پدیدآور، شماره منبع، نماد نوع منبع، عنوان منبع، نام مترجم، مصحح، محقق و…، معادل انگلیسی پدیدآوران منابع (در ترجمه‌ها)، محل نشر، نام ناشر، تاریخ نشر، نوبت چاپ، تعداد صفحات، قطع، زبان، شابک (شماره استاندارد بین‌المللی کتاب)، درجه، محل نگهداری، شماره ثبت، نمایه‌ها، محل درج و شماره جلد (در موارد لازم). 

جلد دوم کتاب‌شناسی تفصیلی کلام: فهرست‌ها

جلد دوم به فهرست‌های گوناگونی اختصاص یافته است که زمینه جست‌وجو را در بخش اول کتاب فراهم می‌کند. در این جلد، فهرست پدیدآوران، منابع فارسی، منابع عربی، اشخاص، معصومین (علیهم‌السلام)، گرایش‌ها و موضوعات آمده است:

۱) فهرست پدیدآوران

این فهرست دربردارنده نام کسانی است که آثار آنها در این کتاب‌شناسی معرفی شده است. از مزایای فهرست حاضر این است که نقش‌های مختلف پدیدآوران، اعم از مؤلف، مترجم، محقق، مصحح، تعلیقه‌نویس و… جدا از یکدیگر ذکر شده‌اند. در این فهرست اسامی ۹۵۹ پدیدآور با نقش‌های متمایز همراه با شماره منابع مربوط، آمده است.

۲) فهرست منابع فارسی و عربی

در این بخش، فهرست ۲۴۶ منبع فارسی و ۶۶۹ منبع عربی آمده که در جلد اول این اثر معرفی شده است.

۳) فهرست اشخاص

در این فهرست، نام اشخاصی ذکر شده که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسی‌ شده، بحث شده است. مباحث مربوط به این اشخاص ذیل سه عنوان «آثار»، «آراء» و «شرح‌ حال» دسته‌بندی و همراه با نشانی محل معرفی آنها در جلد اول این اثر، آمده است. گفتنی است با توجه به تعدد نام مشهور برخی از اشخاص، این نام‌ها به نام مشهورتر ارجاع شده‌اند تا دستیابی به نمایه موردنظر آسان شود. این فهرست دربردارنده اسامی ۲۲۵ نفر به همراه ۱۲۰۷ نمایه مرتبط است.

۴) فهرست معصومین (علیهم‌السلام)

در این فهرست، نام معصومینی که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسی شده، بحث شده است همراه با نشانی محل معرفی آنها در جلد اول این اثر، آمده است.

۵) فهرست گرایش‌ها

مراد از گرایش‌ها، مکاتب، فِرق و نحله‌هایی هستند که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسی شده، بحث شده است. مباحث مربوط به گرایش‌ها ذیل سه عنوان «آثار»، «آراء» و «معرفی» دسته‌بندی و همراه با نشانی محل معرفی آنها در جلد اول این اثر، آمده است. در این فهرست، ۷۷ گرایش همراه با ۱۳۰۸ نمایه مربوط آمده است.

۶) فهرست موضوعات (اصطلاحات)

در این بخش کلیدواژه‌هایی متناسب با نمایه‌های مطالب در نظر گرفته شده است و به محل درج هر نمایه در جلد اول همین کتاب ارجاع داده شده است. فهرست موضوعات (اصطلاحات) این اثر ۱۸۴۴۷ نمایه موضوعی را ذیل ۱۳۳۳ کلیدواژه معرفی می‌کند.

چند نکته

برای سهولت بهره‌گیری از فهرست‌ها، توجه به چند نکته لازم است:

۱.  اعدادی که در کنار هر یک از نمایه‌ها آورده شده، ارجاع به شماره منبع نمایه است. بنابراین باید توجه داشت که فهرست‌ها به شماره صفحات این کتاب ارجاع نشده‌اند. برای نمونه «۲۳۰» به‌معنای ارجاع به منبع دویست‌وسی‌ام است، که در جلد اول این اثر، معرفی شده است.

۲.  برای تسهیل در دستیابی به نمایه‌ها و به‌منظور صرفه‌جویی در کاربرد کلمات، در صورت امکان، فهرست‌ها نیز به‌صورت شاخه‌ای آورده شده‌اند. مثلاً بعد از کلیدواژه «ابن‌سینا» همه دیدگاه‌های ابن‌سینا ذیل کلیدواژه فرعی‌ترِ «آراء» آورده شده است.

۳.  نمایه‌های اعلام و اصطلاحاتی که دارای مترادفی مشهورتر بوده‌اند، ذیل مترادف مشهورتر آورده شده و نمایه‌های هم‌ارز به آنها ارجاع داده شده‌اند.