حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی: دین هرگز از مسئله معیشت و معاش جامعه غافل نبوده است/ فقر و اختلاس نتیجه انحراف از دین و انقلاب است

معیشت رکن اساسی حیات انسان است، اما اگر در تأمین معیشت انسان خللی ایجاد شود، ابعاد مختلف زندگی او نیز دستخوش تغییر و دگرگونی قرار می‌گیرد. دین به مسئله معیشت و تأمین آن از راه شرعی، عقلانی و اخلاقی تأکید دارد، ولی با همه این اوصاف اگر در معیشت انسان خللی ایجاد شود، این امر به اعتقادات دینی او نیز خدشه وارد می‌کند و حتی می‌تواند باعث بدبینی و دین‌گریزی انسان و جامعه شود. خبرنگار ایکنا در اصفهان در همین رابطه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، پژوهشگر دینی و رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، داشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:

ایکنا ـ با توجه به شرایط اقتصادی کشور، برخی معتقدند که در حال حاضر مسئله اصلی مردم، نان و معیشت است و مردم دیگر دغدغه دین ندارند. اگر با این گزاره موافقید، چرا مردم به جایی رسیده‌اند که فقط به فکر معیشت خود هستند و دیگر دغدغه دین ندارند؟

نسبت بین دین و معیشت، نسبت روشنی است. دین به امر معیشت به عنوان مسئله‌ای ضروری توجه داشته و هرگز از مسئله معیشت و معاش جامعه غافل نبوده است، بلکه معاش را با معاد همراه و همسان دیده و گفته «من لا معاش له لا معاد له»؛ یعنی آن کس که معاش و زندگی برای او نیست، اعتقادی نیز نخواهد داشت. این سخن امام علی(ع) بسیار گویا و رساست و می‌تواند همانند پرچمی برای امروز جامعه به اهتزاز دربیاید تا مشخص شود که چقدر دین درباره معاش و معیشت و همراهی آن با اعتقادات دینی سخن گفته است. امام علی(ع) در توصیه به محمدبن حنفیه، می‌فرماید: «یَا بُنَیَّ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَهٌ لِلدِّینِ مَدْهَشَهٌ لِلْعَقْلِ دَاعِیَهٌ لِلْمَقْتِ؛ ای فرزندم، من از تهیدستی بر تو هراسناکم، از فقر به خدا پناه ببر، که همانا فقر، دین انسان را ناقص، و عقل را سرگردان می‌کند و عامل دشمنی است». امام(ع) در اینجا به فرزند خود توصیه می‌کند که از ترس فقر به خدا پناه ببر، چون وقتی فقر آمد، همه حیثیت وجودی و جهات وجودی انسان از دین و آخرت را دربرمی‌گیرد و او را پاره پاره می‌کند. براساس این فرمایش امام علی(ع)، فقر سه اثر منفی و سوء را برای انسان و جامعه به همراه دارد؛ دین انسان را ناقص و خردورزی او را مختل می‌کند و انگیزه‌ای برای دشمنی با جامعه به وجود می‌آورد. بنابراین کسی نمی‌تواند بگوید دین نسبت به معیشت و معاش جامعه فکری نکرده و معیشت مردم را رها کرده است.

آموزه‌هایی که در دین درباره نوع زندگی و معاش جامعه مطرح شده، مثل اینکه چه چیزی حلال و چه چیزی حرام و چه چیزی پاک و طیب و چه چیزی خبیث و آلوده است، همه این‌ها برای این است که معیشت انسانی، شایسته و متناسب با جایگاه انسان الهی باشد. اگر گفته شده «الفقه ثم المنجر» باید بدانیم «الفقه ثم المعیشه» هم وجود دارد؛ یعنی اگر کسی بخواهد تجارت کند، ابتدا باید فقه بداند، بعد تجارت کند. بر همین اساس اگر کسی بخواهد معیشت و زندگی داشته باشد، اول باید نسبت فقه و دین را به معیشت و کیفیت زندگی خود بیابد و معاش خود را با تشخیص حلال و حرام و خبیث و طیب و صحیح و فاسد و نظایر آن تامین کند. بنابراین هیچ کس نمی‌تواند بگوید که دین نسبت به معاش و زندگی جامعه بی‌توجه بوده است، بلکه دین سعی کرده شایسته‌ترین و پاکیزه‌ترین زندگی را برای انسان‌ها فراهم کند.

ما باید بین دین و آموزه‌های دینی و آنچه به نام دین و اسامی حکومت و نظام است، تفاوت قائل شویم، گرچه توده مردم نمی‌توانند این تفاوت را قائل شوند. آن‌ها وقتی می‌بینند حاکمان با لباس و زبان دین حکومت می‌کنند، نمی‌توانند ببینند که جامعه در معاش خود به تنگ‌دستی و فقر مبتلاست و این حاکمان نیز با لباس و زبان دین سخن می‌گویند، آن وقت به آنها گفته شود که بین دین و حکومت و نظام فاصله وجود دارد. این را خواص متوجه می‌شوند، ولی توده مردم نمی‌توانند باور کنند دین غیر از این است. توده مردم دین را از زبان مسئولانی که در راس کار هستند و مسئولیت دارند می‌بینند.

مسئله فقر و مشکل معیشت و زندگی که به آن مبتلا هستیم، قطعا از ناحیه دین نیست، بلکه مسئولان به دلیل مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به خودشان توجه دارند و از اهدافی که برای دین و معاش مردم است، در غفلت هستند. این نشان می‌دهد که ما از مرام، آیین و اندیشه و آرمانی که امام برای انقلاب و نظام داشتند، فاصله گرفته‌ایم. ما اکنون از امام(ره) به عنوان شخصیتی بزرگوار یاد می‌کنیم، ولی امام(ره) فعلا در حد اسم برای ما مانده است. از انقلاب هم ممکن است خدای ناکرده گاهی به این صورت یاد شود. آرمان‌ها، خواسته‌ها و انتظارات امام(ره) امروز پیش روی ما قرار دارد. امام(ره) انقلاب را برای مقاصد دنیوی و اخروی می‌خواستند.

اگر امروز از آرمان‌ها و اندیشه‌های امام فاصله گرفته‌ایم، باید فکر کنیم که شاید انحرافی در مسیر حرکت جامعه به وجود آمده است. امام(ره) مردی صادق و راستین بودند و انقلاب شکوهمند اسلامی می‌توانست در مسیر این‌گونه مقاصد قرار بگیرد و معیشت و زندگی سعادتمندانه‌ای را برای جامعه به ارمغان بیاورد، ولی تردیدی نیست که اختلافات سیاسی و طبقات اقتصادی فراوانی که ایجاد شده، باعث فاصله گرفتن از آرمان‌های امام(ره) شده است. امام(ره) معتقد بودند اگر انقلاب در مسیر درست خود حرکت کند، هرگز جامعه به فقر، فلاکت و تنگدستی نخواهد رسید. اگر امروز جامعه را در چنین وضعیتی می‌بینیم، قطعاً از راه دین و انقلاب حاصل نشده، بلکه به خاطر انحراف و تحریف در دین و انقلاب این وضعیت شکل گرفته است. باید برای توده مردم این موضوع را روشن کنیم که بین دین و انقلاب اصیل با دین و انقلاب تحریف شده تفاوت وجود دارد.

ایکنا ـ برخی متولیان دینی همواره این ادعا را مطرح می‌کنند که دین برای تمام عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی برنامه دارد، ولی مردم در عمل شاهد مشکلات و چالش‌های متعددی در تمام این عرصه‌ها و مناسبات هستند. آیا فکر نمی‌کنید که این مسئله باعث بدبینی و روی‌گردانی آنها از دین می‌شود؟

بله، قطعاً همین‌طور است. اگر واقعاً وعده‌هایی از راه دین مطرح شود، ولی در عمل چنین حوادثی اتفاق بیفتد، قطعا همین‌طور بوده و متأسفانه بخش وسیعی