الفاظ مشترک و الفاظ مترادف

الفاظ مشترک و الفاظ مترادف

در ادبیات هر قوم و طایفه‌ای مشترک لفظی (لفظ مشترک) وجود دارد؛ همانطور که الفاظ مترادفه داریم. فرق لفظ مشترکه با الفاظ مترادفه باید روشن شود: اگر چند لفظ داشته باشیم که دارای یک معنای مشترک باشند، به آن «الفاظ مترادفه» می‌گویند که الفاظ متعدّدند. به عنوان مثال در زبان فارسی داریم: انسان، بشر و آدم که الفاظ متعدّد است ولی معنا یکی است. البته لطایفی در این نام‌گذاری‌ها وجود دارد که اجمالا بیان می کنیم؛ مثلاً به این خاطر انسان می‌گویند که از ماده نسیان است و دچار فراموشی می‌شود یا موجودی است که به صورت دسته جمعی زندگی می‌کند و انس و حبّ نسبت به همدیگر دارند. همچنان که به انسان، بشر می‌گویند؛ چون بر خلاف همۀ موجودات بدن او پوشیده از پَر، کُرک یا پشم نمی‌باشد و به گونه‌ای است که پوست بدن او پیدا است و یایه این خاطر به او آدم می‌گویند که از نسل حضرت آدم ۷ است. با صرف نظر از آن لطایف هر سه لفظ، یک معنا دارند و به آن‌ها الفاظ مترادف می‌گویند.

اما اگر لفظ واحد است ولی معنای آن متعدّد باشد در این صورت به آن «لفظ مشترک» می‌گویند. به عنوان مثال لفظ «شیر» چند معنا دارد: شیر نوشیدنی، شیر در جنگل که سلطان درندگان است و گاهی مراد شیر آب است یا مثلا لفظ بار گاهی بار به معنای اجازۀ ورود است؛ مثلاً کسی که پیش سلطان می‌خواهد برود، می‌گوید: آیا سلطان به من «بار» می‌دهد؛ یعنی آیا اجازه ورود می‌دهد. گاهی «بار» به معنای محموله و بار ماشین است و گاهی نیز به معنای دفعه و مرتبه است؛ مثلاً می‌گوییم: چند بار این مطلب را به شما گفتم.