ابوعثمان سعیدمغربی

ابوعثمان سعید بن سلام مغربی از عارفان نامی ناحیه قیروان مغرب (تونس کنونی) بوده که در سال ۳۶۷ هجری قمری به شهر نیشابور آمد. وی وابسته به مکتب جنید بود و در زندگی خود با عناوین شیخ حرم و طاووس حرم خوانده می‌شد. وی در برخی منابع عرفانی با نام شیخ ابوعمران مغربی معرفی شده‌است.

نمایی از شهر القیروان؛ تونس، زادگاه سعید بن سلام.

زندگی

سعید بن سلام مغربی از عارفان بزرگ، متوفی به سال ۳۷۳ هـ. ق در نیشابور است که در شهر گرگنت سیسیل ایتالیا متولد شد و پس از سال‌ها زندگی در مکه و بغداد، ساکن نیشابور شد.

تصوف

وی در ابتدای حال بیست سال به مجاهدت و ریاضت پرداخت و سال‌ها در مکه مقیم و سپس به نیشابور رفت. وی از مریدان شیخ ابوعلی کاتب (متوفی ۳۵۳ قمری) و خلیفه و جانشین وی بوده‌است. شاه نعمت‌الله ولی در ذکر نام اقطاب پیش از خود، از وی به نام یکی از پیران طریقت نام می‌برد. این طریقت از زمان شاه نعمت‌الله ولی به نام سلسله نعمت‌اللهی نامیده شد. دراویش سلسله نعمت‌اللهی، وی را چهارمین قطب بعد از غیبت کبرای امام دوازدهم می‌دانند.

سخنانی منقول از وی

• از وی دربارهٔ صحبت پرسیدند، گفت: نیکویی صحبت آن بود که روا داری بر برادر مسلمان آنچه بر خود روا می‌داری و در آنچه او را بود طمع نکنی و جفای او را قبول کنی و انصاف او بدهی و از او انصاف طلب نکنی و تابع او باشی و او را تابع خود نداری و هرچه از او به تو رسد بزرگ و بسیار شماری و هرچه از تو بدو رسد حقیر و ناچیز انگاری. هر که صحبت توانگران بر صحبت درویشان برگزیند، خداوند وی را به مرگ دل مبتلا کند.
• مَثَل مرید در پاک کردن دل چنان است که کسی فرماید که این درخت را بَر کَن، هر چند اندیشه و جَهد کند که بَر کند نتواند، گوید صبر کنم تا قوّت یابم آنگاه برکنم. هرچند دیرتر رها کند درخت قویتر گردد و او ضعیفتر و برکندن دشوارتر گردد.
• تصوف قطع علایق است و رفض خلایق و اتصال حقایق.

در نگاه دیگران

در تذکره الاولیا عطار نیشابوری در ذکر شمارهٔ ۹۲ دربارهٔ بوعثمان مغربی آمده‌است:

«آن ادب خوردهٔ عنایت، آن بیننده انوار طرایق، آن داننده اسرار حقایق، آن بحقیقت وارثِ نبی، عثمان مغربی، رحمه الله علیه. از اکابر ارباب ریاضت، و در مقام ذکر و فکر آیتی بود؛ و در انواع علم خطره داشت، و در تصوف صاحب تصنیف بود؛ و بسی مشایخ کبار را دیده بود، و با نَهر جوری و ابوالحسن الصایغ صحبت داشته، و امام بود در حرم مدتی؛ و در علّو حال کس مثل او نشان نداد، و در صحتِ حکم فراست و قوتِ هیبت و سیاست بی‌نظیر بود؛ و صد و سی سال عمر یافت… نقل است که: به وقت وفات سماع خواست. وصیت کرد که بر جنازه من امام ابوبکر فورک نماز کند. این بگفت و وفات کرد. علیه الرحمه».

آرامگاه شیخ ابوعثمان مغربی

بنای تاریخی آرامگاه سعید بن سلام مغربی در منطقهٔ ده شیخ در حومهٔ شهر نیشابور واقع شده و گمان بر این است که نام این منطقه -که سابقاً یک روستا در این محل واقع بوده‌است- از شهرت سعید بن سلام مغربی برگرفته شده‌است. موقعیت این بنا در نیشابور (شهر کهن) در محدوده شرق شهر در میدان زیاد بوده‌است. این آرامگاه در سال ۱۳۵۵ شمسی بازسازی شد ولی از تاریخ ساخت بنای اوّلیه یا بنای فعلی، اطّلاع دقیقی در دست نیست. پیش از بازسازی، برخی این بنا را به اشتباه مزار سردار معروف آرامگاه ابومسلم یا مقبرهٔ طفلان مسلم قلمداد می‌کردند که پس از بازسازی و کاوش، این نظر مردود تلقّی شد. بنا بر شواهد تاریخی و کتیبه‌ها این آرامگاه و قبر اصلی آن مربوط به سعید بن سلام مغربی است.

در جوار این آرامگاه، ابوعثمان حیری (رازی) و حاج محمود گنجی نیشابوری حکمت علی (از مشایخ سلسله نعمت‌اللهی سلطان علیشاهی گنابادی نیز مدفون هستند. آرامگاه ابوعثمان مغربی قبرستان عمومی می‌باشد.^[۱]

مشخصات آرامگاه شیخ ابوعثمان مغربی

این آرامگاه شامل چهار حجره در چهار جهت، نمای گنبدخانه چلیپایی شکل و اتاق‌های مجاور مربع شکل است. در حال حاضر این مکان زیارتگاه و محل برگزاری مجالس دراویش سلسله نعمت‌اللهی سلطان علیشاهی گنابادی (مجالس صبح جمعه) در شهر نیشابور است.

در مورد قدمت بنای فعلی اختلاف نظر است. با توجه به سازه‌های دوران تیموری و نمونه‌های مشابه آن در ایران می‌توان بنای آن را به دوران تیموری نسبت داد که بعدها به کاشی‌کاری هفت رنگ مزین شده‌است و با توجّه به نوع رنگ کاشی‌کاری داخلی آن به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی برمی‌گردد؛ و کاشی کاری‌های بیرونی نیز مربوط به دوره پهلوی دوم است.

داخل بنا با گچ‌کاری ساده‌ای پوشیده شده‌است و کف آن هم با قالی‌هایی اهدایی صوفیان مفروش شده‌است.^[۱]

بازسازی و تجدید بنا

چنان‌که در کاشی کاری موجود در بنا اشاره شده و تصویر آن در ذیل آمده‌است [۱] این بنا در سال ۱۳۵۵ شمسی به امر مرحوم حاج سلطانحسین تابنده رضاعلیشاه، قطب وقت سلسله نعمت‌اللهی سلطانعلیشاهی گنابادی مرمت گردید. مرمت و تجدید بنای مزار، به هزینهٔ آقایان حاج عبدالله مظلوم، غلامحسین بدیعی، جلال الدین داودی و به سعی حاج حسن کارگر در ماه محرم ۱۳۹۷ قمری برابر دی ماه ۱۳۵۵ شمسی انجام پذیرفته‌است.^[۱]

منابع

1. ↑ ^{پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲} «آرامگاه ابوعثمان سعید مغربی». ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۵. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

• تذکره الاولیاء: تألیف شیخ فریدالدین عطار نیشابوری- تصحیح و تحشیه: رینولد آلن نیکلسون–انتشارات اساطیر-چاپ دوم۱۳۸۳-ص۸۱۱.
• کتابخانه الاسلامیه
• دکتر جواد نوربخش، زندگی و آثار شاه نعمت‌الله ولی کرمانی، چاپ سوم، انتشارات یلدا قلم، تهران ۱۳۸۳
• دکتر جواد نوربخش، پیران طریقت، چاپ دوم، انتشارات یلداقلم، تهران ۱۳۸۳، شابک: ۳-۰۶-۵۷۴۵-۹۶۴