انسان کامل در حکمت متعالیه و عرفان ابن عربی و امام خمینی (س)

موضوع انسان کامل از جمله مباحث ریشه‌دار عرفانی و از جهتی فلسفی است. که در طول تاریخ مطمع نظر ‌اندیشمندان در عرصه‌های عرفانی و فلسفی بوده است. ابن‌عربی در عرفان نظری علاوه بر مسأله توحید، موضوع انسان کامل را مورد توجه قرار داده است و ویژگی‌ها و ضرورت او در نظام هستی را در بخش عظیمی ‌از کتاب‌های فصوص و فتوحات ذکر می‌کند. ابن عربی انسان کامل را‌ آئینه تمام‌نمای حق و الگو و معیاری برای افراد انسانی می‌داند که حق تعالی آن‌گاه که اراده‌ی شهود ذات خویش را نمود با تمامی ‌اسما و صفات در انسان کامل تجلی کرد. این جامعیت اسمائی او را شایسته خلیفه‌اللهی می‌نماید. از مجرای انسان کامل سایر موجودات فیض الهی را دریافت کرده و وجود و بقاء می‏‏‎ی‏‏ابند. مصداق ولی کامل و ولایت او در نظام تکوین و تشریع یکی از مسائل متشتت در نوشته‌های عرفانی محسوب می‌شود که شارحان زیادی سعی در حل ‌این مسأله داشته‌اند. حضرت امام خمینی اگر چه مبانی بحث خویش را عرفان ابن‌عربی قرار داده‌اند؛ اما به عنوان یک عارف شیعی مباحث انسان کامل را با صبغه معارف تشیع عرضه نموده‌اند. در فلسفه نیز مسائل انسان کامل با نگاه فلسفی تبیین می‌گردد و مراحل وجود یافتن و رشد عقلانی انسان تا رسیدن به بالاترین مرتبه که همان عقل فعال است؛ توضیح داده می‌شود. یکی از فرضیه‌های قابل پیش بینی ‌این است که نگاه عرفانی با دیدگاه حکمت متعالیه بسیار نزدیک باشد. زیرا حکمت متعالیه از مبانی عرفانی بهره فراوان برده است. از جهتی دیگر فلسفه نگاهی عقلانی به انسان دارد و او را در نشأت متفاوتی قرار می‌دهد.‏