بانوامین

سیده نصرت‌بیگم امین معروف به بانو امین^[۱] (زادهٔ ۱۲۶۵خ/ ۱۳۰۸ق – درگذشتهٔ ۱۳۶۲خ/ ۱۴۰۳ق) از عالمان و عارفان زن شیعه اهل ایران بود.

زندگی‌نامه

بانو امین در سال ۱۲۶۵ خورشیدی (۱۳۰۸ق)^[۲] در اصفهان چشم به جهان گشود. نَسَبش با سی واسطه به علی بن حسین می‌رسد. از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن و از یازده سالگی به تحصیل زبان عربی پرداخت. با اینکه در پانزده سالگی ازدواج کرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم بازنداشت. در بیست سالگی به تحصیل فقه و اصول، تفسیر و علم حدیث پرداخت، بزودی به حکمت و فلسفه و در پی آن به عرفان روی آورد. علی‌رغم تمام مشکلاتی که در آن دوران برای تحصیل بانوان متدیّن وجود داشت^[۳]، در چهل سالگی به دنبال سال‌ها تلاش شبانه‌روزی به اخذ درجه اجتهاد نائل آمد.

کسب مقام اجتهاد

وی پس از پشت سر نهادن مدارج علمی در حضور استادانی چون شیخ ابوالقاسم زفره‌ای، حسین نظام الدین کچویی، سید ابوالقاسم دهکردی، میرزا علی آقا شیرازی، میر سید علی نجف آبادی، از علما و مراجعی چون محمدکاظم شیرازی و شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم،^[۴] سید ابراهیم حسینی شیرازی اصطهبناتی، شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی، شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهانی اجازه اجتهاد دریافت کرد.

در قسمتی از اجازه‌نامه شیرازی در توصیف وی چنین آمده‌است:

«دختر مرحوم حاج سید محمدعلی امین التجّار اصفهانی که بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان و مایه شگفتی دورانش می‌باشد، از کسانی است که مدت مدیدی از عمرش و زمان درازی از زندگیش را صرف تحصیل علم نموده‌است».

استادان

• سید ابوالقاسم دهکردی^[۵]
• میرزا علی‌اصغر شریف^[۶]
• میرزا علی آقا شیرازی^[۷]
• ابوالقاسم زفره‌ای^[۸]
• حسین نظام‌الدین کچویی^[۹]
• میر سید علی نجف‌آبادی

شاگردان

از بانوانی که شاگرد وی بودند: زینت السادات علویه همایونی – عفت الزمان امین – بتول غازی – بتول عسکری – ربابه الهی^[۱۰] – زهرا چوب چینی – صدیقه حکیمیان – فخرالسادات قلمکاریان – محبوبه گلستانیان – بدرالسادات مدرس خاتون آبادی.^[۱۱]

آثار

وی کتاب‌های خود را با نام «بانوی ایرانی» یا «بانوی اصفهانی» به چاپ رسانده‌است^[۱۲] که عبارتند از:

• اربعین الهاشمیه (عربی)

اولین تألیف وی و مشتمل بر چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمّن بیانات فلسفی، عرفانی و اصولی و فقهی. این کتاب توسط شاگرد ایشان خانم همایونی به زبان فارسی ترجمه گردیده‌است.^[۱۳]

• جامع الشتّات (عربی)

این کتاب مشتمل بر پرسش‌های متعددی است که استادانی همچون محمّدعلی قاضی طباطبایی، شیخ محمّد طه هنداوی نجفی‌زاده و سید حسن حسینی از وی پرسیده‌اند و پاسخ‌های مبسوطی که وی برای آنان تحریر کرده‌است. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها توسط شیخ مرتضی مظاهری نجفی، جمع‌آوری و تنظیم شده‌اند.^[۱۴]

• معاد یا آخرین سیر بشر

این کتاب متذکر می‌شود که برای انسان غیر از نشئه دنیوی، نشئه دیگری در پیش است که ناچار باید در سیر تکاملی، از تمام آن نشئات و مراحل عبور کند و سرانجام، به عالمی برسد که فوق آن عالمی نیست و آن را «معاد و قیامت» گویند. مطالب مندرج در کتاب، در قالب نه مقاله نگاشته شده‌اند.^[۱۳]

• نفحات الرحمانیه فی الواردات القلبیه (عربی)

این کتاب به زبان عربی نوشته شده و دربارهٔ کشف و شهود و مشاهداتی است که برای ایشان پیش آمده‌است. این کتاب در سال ۱۳۸۸ توسط آقای سید ابوتراب حسینی ترجمه تحت‌اللفظی شده و در انتشارات گنبدهای فیروزه‌ای اصفهان به {شابک:۶-۹-۹۰۷۴۳-۶۰۰-۹۷۸} چاپ شده‌است.

این کتاب اقتباسی است از طهاره الاخلاق ابن مسکویه که قسمتی از آن ترجمه شده و نظراتی هم که وی در این باره داشته نیز در حاشیه آن اضافه شده‌است. کتاب دارای جنبه علمی، عملی و اخلاقی است و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف می‌باشد.^[۱۵]

• تفسیر مخزن العرفان (فارسی)

این کتاب، تفسیر جامعی از قرآن کریم است که در ۱۵ جلد به چاپ رسیده‌است. وی در حین نگارش این اثر عظیم، پس از تفسیر دو جزء اول، از بیم آنکه برای خاتمه کارش، عمر وفا نکند، به تفسیر جزء سی ام دست می‌یازد و به ترتیب آن را ادامه داده تا سرانجام در اواخر عمر، این مجموعه به پایان می‌رسد.^[۱۵]

• روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی

در این کتاب سعی شده‌است معنای «سعادت و خوشبختی» و راه نیل به آن با زبانی ساده و همراه با اندرزهای نیکو به زنان ابلاغ شود. برای این منظور، پس از ارائه توضیح پیرامون دو رکن خوش بختی؛ یعنی «آسایش بدن و صحّت مزاج» و دیگری «آسایش فکر و استراحت خیال و آرامش روح»، که در نتیجه رعایت دو اصل اساسی «عقاید صحیح و ایمان به مبدأ و معاد» و «اخلاق نیکو» حاصل می‌شود، به ارکان دین و ایمان می‌پردازد. در پایان کتاب نیز مباحث آموزنده‌ای پیرامون معنای توسّل به ائمّه اطهار (ع) و شفاعت؛ مبارزه با خرافات و وسواس؛ توصیه به خواهران ایمانی؛ امتیازات، خصوصیات و شرافت زن؛ تهذیب اخلاق؛ و اصول اخلاق نیک، مطرح شده‌اند.^[۱۵]

• مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی علی (ع)

این کتاب در یک مقدّمه، پنج باب و یک خاتمه به ذکر فضایل و مناقب امیرالمؤمنین علی (ع) می‌پردازد.^[۱۵]

• سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء

محتوای این کتاب در کشف و شهود و سیر الی الله‌است.

خدمات فرهنگی

وی از چهل سالگی تا پایان عمر به تألیف کتاب، تدریس و پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی و تأسیس مؤسسات فرهنگی مشغول بود. تأسیس مدرسه علمیه‌ای به نام مکتب فاطمه (س) که با بیش از ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ شاگرد، در سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد، از دیگر کارهای مهم فرهنگی بانو امین است که در اوضاع بسیار سخت فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفت و زمینه تحصیل بانوان علاقه‌مند به آموختن معارف اسلامی را فراهم ساخت. تأسیس چند دبیرستان دخترانه و تربیت شاگردان برجسته بخشی از فعالیت‌های وی محسوب می‌شود. خانم‌ها همایونی و غازی از شاگردان برجسته وی پس از وی به اداره امور این مدرسه می‌پردازد.

واکنش نسبت به واقعه کشف حجاب

وی به دلیل اینکه اوقات زندگی خود را به فراگیری درس و علم می‌گذراند، بیشتر در خانه بود و کمتر از خانه خارج می‌شد، ولی در ایّامی که لازم می‌دید باید دفاعی صورت بگیرد و کاری انجام شود، از منزل خارج می‌شد و به تدریس و راهنمایی بانوان می‌پرداخت. وی می‌گوید:

«ای بانویی که با ادعای مسلمانی کشف حجاب نموده‌ای و با این وضعیت شرم‌آور علنی در معابر و خیابان‌ها، خودآرایی می‌نمایی! آیا فکر نمی‌کنی که با این عمل، که نباید آن را عمل کوچکی بپنداری، چه لطمه بزرگی به شریعت می‌زنی؟ ای بانوی اروپایی منش! این گناه را کوچک مشمار و اگر واقعاً مسلمانی، این طریق مسلمانی نیست. اگر عقیده به تعلیمات اسلامی نداری، بی‌دینی خود را اعلام کن که عمل قبیح تو باعث جرئت دیگران نشود و اگر علاقه‌مند به شریعت نیستی، دشمنی چرا؟ پیامبر (ص) با صنف زن بد نکرده‌است. در زمانی که زن‌ها در جامعه هیچ ارزشی نداشتند، برای زن حقوق قائل شده و زن را در تمام شئون اجتماعی، در ردیف مردها قرار داده‌است»

^[۱۶]

وی در مقابل ناسیونالیسم افراطی رضا شاه، خود را «بانوی ایرانی» لقب داد.^[۱۷]

وفات

بانو امین در شب دوشنبه اوّل رمضان المبارک ۱۴۰۳ق/ ۲۳ خرداد ۱۳۶۲ درگذشت. جنازه‌اش در بقعه خانوادگی خاندان امین در تخت فولاد اصفهان، به خاک سپرده شد.

گنبد و بارگاه مرقد بانو مجتهده امین

بانو امین در کلام دیگران

شخصیت‌هایی همچون علامه امینی، رحیم ارباب، علامه طباطبایی، آیت‌الله مرعشی نجفی، سید هاشم حداد، محمد تقی جعفری و مرتضی مطهری با آگاهی و تجلیل از جایگاه و مقام علمی و معنوی بانو امین به دیدار او رفتند و در زمینه‌های علمی مربوط به خود با او سخن گفتند.

یکی از روحانیون اصفهان نفقل کرده‌است: «چند مرتبه که حضور حضرت امام خمینی مشرف شدم، ایشان جویای حالات و اشتغالات و سلامتی بانو مجتهده امین شدند و در مقابل به منزل حاجیه خانم امین که می‌رفتم، بانوی ایرانی مقید بودند، برای سلامتی حضرت امام و موفق شدن ایشان و پیشرفت در اهداف مقدس اسلام دعا کنند.» همچنین بانو امین دربارهٔ سید روح‌الله خمینی گفته بود: «معرفت امام بالاست و عرفان ایشان به حد اعلای خود رسیده‌است. اگر کسی خواست، خدای ناکرده تهمتی بزند یا توهینی بکند، از قول من بگویید که بد می‌بینی.»^[۱۸]

سید علی خامنه‌ای دربارهٔ نکوداشت و تجلیل از بانو امین می‌گوید:

«تجلیل از بانوی بزرگوار اصفهانی [خانم امین] و ارائه شخصیت عرفانی و فقهی و فلسفی برجسته یک زن در کشور ما، کاری سودمند و در جهت احیای ارزش‌های اسلامی در زنان به نظر می‌رسد».

^[۱۹]

محمدتقی جعفری می‌گوید:

«با توجه به آثار قلمی که از خانم امین در دسترس ما قرار گرفته‌است، به‌طور قطع می‌توان ایشان را یکی از علمای برجسته عالم تشیع معرفی نمود و روش علمی ایشان هم کاملاً قابل مقایسه با سایر دانشمندان بوده، بلکه با نظر به مقامات عالیه روحی که ایشان [به درک آن] موفق شده‌است، باید ایشان را از گروه و نخبه‌ای از دانشمندان به‌شمار آورد که به اضافه فراگرفتن دانش، به تولّد جدید در زندگی نایل می‌شوند».

^[۲۰]

شعر برای بانو امین

به دنبال درگذشتش شاعران زیادی در وصف و رثای وی اشعاری سرودند.
شاعری در رثا و توصیف شایستگی‌های وی چنین سروده‌است^{[نیازمند منبع]}:

حاجیه خانم که بود، نام گرامیْش امین		مرغ دلش پرگشود، به سوی خُلدِ برین
با همه مهر و وفا رفت ز دار فنا		ز کردگار علا بر او دو صد آفرین
عالمه عادله، طاهره فاضله		کرد چه خوش مرحله طی به ره علم و دین
شد نود و هفت سال ز عمر او با کمال		داشت ورا ذوالجلال به عصر خود بی قرین
کتاب‌ها بی‌شمار مانده ز وی یادگار		که تا به روز شمار هست ز جان دل‌نشین
سیر و سلوکش بخوان رمز علومش بدان		زِ اربعین‌ش بجو هزار دُرّ ثمین
در این سرای فنا، بود به صبح و مسا		«فروتن» بینوا ز خرمنش خوشه چین

شعری از مهدیه الهی قمشه‌ای در وصف و مقام معنوی بانو امین:^[۲۱]

آمد بهار و فصل گل افشانی		ساقی بیار باده روحانی…
در فصل گل ستایش و تجلی ست		از آن بزرگ بانوی ایرانی
آن بانوی یگانه دین پرور		استاد علم و دانش قرآنی
گویی ز بامداد اَلست آمد		توفیق او به خدمت انسانی
عمری حدیث زلف پریشان گفت		تا خلق وارهد ز پریشانی
بانوی اصفهانی صاحب دل		می‌داد درس حکمت ایمانی…
او در میان مجمع مشتاقان		همچون نگین دست سلیمانی
از محضر یگانه، دین ارباب		آموخت بس لطایف عرفانی
بانویی از ثُلاله زینب بود		در روزگار خود به سخنرانی…
«آتش» به وصف مردم صاحب دل		بلبل به شاخ گل به غزلخوانی

پانویس

1. ↑ http://isfahan.ir/ShowPage.aspx?Page_=dorsaetoolsfame&lang=1&sub=48&PageIDF=0&tempname=ISFInternal&PageID=583
2. ↑ یادنامه بانوی مجتهده حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیده نصرت امین، چاپ دوم، تابستان ۱۳۷۲. ص ۹.
3. ↑ «بانو». Parstoday. ۱۳۹۶-۰۳-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۰۱.
4. ↑ ناصر باقری بیدهندی، بانوی نمونه (جلوه‌هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۳۶.
5. ↑ ناصر باقری بیدهندی، بانوی نمونه (جلوه‌هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۳۰.
6. ↑ سید مصلح‌الدین مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، اصفهان، انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان، ص ۸۷.
7. ↑ ناصر باقری بیدهندی، بانوی نمونه (جلوه‌هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۳۳.
8. ↑ ناهید طیّبی، زندگانی بانوی ایرانی، نشر سابقون، ۱۳۸۰، ص ۳۵.
9. ↑ ناصر باقری بیدهندی، بانوی نمونه (جلوه‌هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۳۵.
10. ↑ بانوان عالمه مسلمان در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری حوزه نت
11. ↑ نگاهی به زندگی‌نامه ی حاجیه خانم امین (بانوی ایرانی) آئین فرزانگی
12. ↑ http://www.hawzah.net/fa/Article/View/86608/بانو-نصرت-بیگم-امین/?SearchText=بانوی%۲۰ایرانی&LPhrase=
13. ↑ ^{پرش به بالا به:۱۳٫۰ ۱۳٫۱} معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آن‌ها، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ۱۳۷۹، ص ۵۷.
14. ↑ ناصر باقری بیدهندی، بانوی نمونه (جلوه‌هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۴۰.
15. ↑ ^{پرش به بالا به:۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳} معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آن‌ها، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ۱۳۷۹، ص ۵۸.
16. ↑ بانو امین اصفهانی، روش خوشبختی، اصفهان، محمدی، ص ۳۴.
17. ↑ دفتر مطالعات فرهنگی بانوان، (سخنرانی خانم دکتر شبستری)، ص ۲۵۴ و ۲۵۵.
18. ↑ گذری بر زندگانی مجتهده بانو امین اصفهانی تبیان نت
19. ↑ دفتر مطالعات فرهنگی بانوان، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های اولین و دومین کنگره بزرگداشت بانوی مجتهده سیده نصرت امین، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۴، ص ۷.
20. ↑ بانوی ایرانی، مقدّمه اخلاق و راه سعادت، انجمن حمایت از خانواده‌های بی‌سرپرست، اصفهان، ۱۳۷۱، ص ۴.
21. ↑ هرچه کردم، همه از دولت قرآن کردم( گفتگو با سرکار خانم الهی قمشه‌ای) حوزه نت

منابع

• شبکه اطلاع‌رسانی اجتهاد^{[پیوند مرده]}
• وبگاه آفتاب
• وبگاه تبیان
• وبگاه راسخون
• وبگاه حوزه نت
• روش خوشبختی، بانوی امین، مقدمه مصطفی هادوی (شهیر اصفهانی).
• یادنامه بانوی مجتهده حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیده نصرت امین، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، تابستان ۱۳۷۲.