حدیث سفینه

حدیث سفینه: حدیث نبوی با مضمون تشبیه اهل بیت (ع) به کشتی نوح در منجی بودن تمسک به اهل بیت (ع). حدیث سفینه در منابع تاریخی و روایی شیعه و اهل سنت نقل شده است (المستدرک، ج ۲، ص ۳۷۳، ح ۳۳۱۲ و ج ۳، ص ۱۶۳، ح ۴۷۲۰؛ کتاب سلیم بن قیس ۱۲۷؛ عیون

حدیث سفینه:

حدیث نبوی با مضمون تشبیه اهل بیت (ع) به کشتی نوح در منجی بودن تمسک به اهل بیت (ع).

حدیث سفینه در منابع تاریخی و روایی شیعه و اهل سنت نقل شده است (المستدرک، ج ۲، ص ۳۷۳، ح ۳۳۱۲ و ج ۳، ص ۱۶۳، ح ۴۷۲۰؛ کتاب سلیم بن قیس ۱۲۷؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۰؛ مسند الرضا، ص ۱۴۶؛ مسند الشهاب، ج۲، ص ۲۷۵؛ المعجم الصغیر، ج ۲، ص۲۲؛ بصائرالدرجات، ص ۳۱۷؛ کفایهالاثر، ص ۳۸؛ امالی شیخ صدوق، ص ۳۴۲؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۶۸؛ احتجاج، ج ۱، ص ۴۰۷؛ کنزالعمال، ج ۱۲، ص۹۸؛ فیض القدیر، ج ۲، ص ۶۵۸؛ بشارهالمصطفی، ص ۵۹؛ بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۱۱۳، ج ۷۴، ص ۲۷۶ ). اندک تفاوتی که در نقل عبارات و الفاظ حدیث سفینه دیده می شود، شاید بدان دلیل باشد که پیامبر اکرم (ص) آن را در مکانهای متعدد و مناسبت های مختلف مطرح کرده است، و این تفاوت، تغییری در معنا و مفاد حدیث ایجاد نمی کند؛ عبارت: «مثل اهل بیتی فیکم کسفینه نوح من رکبها نجی ومن تخلف عنها غرق» مشهورترین نقل حدیث سفینه است (مسند زید بن علی، ص ۳۰؛ سبل الهدی، ج ۱۱، ص ۱۱؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۸۰؛ کمال الدین، ص ۳۲۹؛ المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۳۰۶؛ تاریخ بغداد، ج ۱۲، ص ۹۰و …).

سند حدیث

حدیث سفینه علاوه بر این که از طریق پنج تن از امامان اهل بیت (ع) : امیرالمؤمنین (ع)، امام حسن مجتبی (ع)، امام زین العابدین (ع)، امام جعفرصادق (ع)، وامام رضا (ع) نقل شده است؛ از طریق نه نفر از صحابه: ابوذر غفاری، مقداد، ابوسعید خدری، عبدالله بن عباس، انس بن مالک، سلمه بن اکوع، عبدالله بن زبیر، عمرو بن العاص، و ابوموسی اشعری، نیز روایت شده است. مجموع این نقلها از پیامبر اکرم (ص)، حداقل به پنجاه طریق می رسد که به تفکیک ذیل است: روایت امیرالمؤمنین (ع) به چهار طریق (کتاب سلیم بن قیس، ص ۱۲۸؛ المصنف، ج ۶، ص ۳۷۲، ح ۳۲۱۱۵؛ خصال، ص ۵۷۳؛ امالی مفید، ص ۱۴۵)؛ امام حسن مجتبی(ع) به سه طریق (بحار، ج ۴۴، ص ۷۶؛ احتجاج، ج ۱، ص ۴۰۷)؛ امام سجاد(ع) به یک طریق (کتاب سلیم بن قیس، ص ۱۲۷ )؛ امام صادق (ع) به یک طریق (شرح الاخبار، ج ۳، ص ۳)؛ امام رضا(ع) به دو طریق (مسند الرضا (ع)، ص ۱۴۶؛ عیون اخبارالرضا (ع)، ج ۱، ص۳۰)؛ ابوسعید خدری به دوطریق (کفایهالاثر، ص ۳۴؛ المعجم الصغیر، ج ۲، ص۲۲؛ المعجم الاوسط، ج ۶، ص ۸۵؛ شرح الاخبار، ج ۳، ص ۳)؛ مقداد به یک طریق (کتاب سلیم بن قیس، ص ۱۲۸)؛ ابن عباس به چهار طریق (التحصین، ص ۶۲۰؛ الکامل، ج۲، ۳۰۶؛ العمده، ص ۳۵۹؛ المناقب ابن مغازلی، ص ۱۸۸؛ المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۴۶)؛ ابوذر غفاری به بیست وهشت طریق (معجم اصحاب القاضی، ج ۱، ص ۸۶؛ میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۴۸۲، ج ۴، ص۱۶۷؛ الکامل، ج ۳، ص ۱۳۷؛ ج ۹، ص ۳۴۳؛ مسندالشهاب، ج ۲، ص ۲۷۳؛ شرح الاخبار، ج ۲، ص ۵۰۲، ج ۳، ص ۳؛ امالی طوسی، ص ۶۰، ۳۴۹، ۴۸۲، ۵۱۳، ۷۳۳؛ کمال الدین، ص ۲۳۹؛ المعجم الاوسط، ج ۶، ص ۸۵؛ الشریعه للآجری، ج ۵، ص ۲۲۱۴، ح ۱۷۰۰، و ص ۲۲۱۵، ح ۱۷۰۱؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۱۹۰؛ المعجم الصغیر، ج ۱، ص ۱۳۹؛ المستدرک علی الصحیحین، ج ۲، ص ۳۴۳؛ امالی طوسی۳۴۹؛ مناقب امیرالمؤمنین(ع)، ج ۱، ص ۲۹۶؛ کتاب سلیم بن قیس، ص ۱۲۸؛ مکارم الاخلاق طبرسی، ج ۱، ص ۴۶۹؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۴۰۸؛ امثال الحدیث، ص ۳۸۵، ح ۳۳۳؛ اتحاف الخیره، ج ۷، ص ۸۷، ح ۶۷۲۹)؛ روایت عمروبن عاص و ابو موسی اشعری هر کدام به یک طریق (شرح الاخبار، ص ۴۰۵-۴۰۶)؛ روایت سلمه بن اکوع به یک طریق (مناقب ابن مغازلی، ص ۱۸۸؛ العمده، ص ۳۵۹)؛ روایت عبدالله بن زبیر به یک طریق (کشف الاستار، ج ۳، ص ۲۲۲؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۶۹) و روایت انس بن مالک به یک طریق (تاریخ بغداد، ج ۱۲، ص۹۱).

علاوه بر صحابه، شمار فراوانی از تابعین از هر دو طائفه، این حدیث را نقل کرده اند، با توجه به فراوانی طرق نقل این حدیث، در تواتر آن تردیدی نبوده و حدیث به لحاظ سند آن صحیح می باشد. حاکم نیشابوری (المستدرک، ج ۲، ص ۳۷۳)؛ عیدروس یمنی در «العقد النبوی»؛ احمدزینی دحلان در «الفضل المبین»؛ کافی تونسی در «السیف الیمانی المسلول»؛ همگی حدیث را صحیح دانسته اند ( ر.ک: تشیید المراجعات، ج ۱، ص ۱۳۳). محمدبن جریر طبری در تهذیب الآثار، میرزا معتمدخان در نزل الابرار حدیث سفینه را نقل کرده، و در کتاب خود متعهد شده اند که جز احادیث صحیح را نقل نکنند ( ر.ک. عبقات، ج ۲۳، ص ۹۲۰ و ۹۵۰). علاوه بر موارد فوق، شواهد دیگری نیز بر صحت حدیث ذکر شده است (ر.ک: الدّر المنثور، ج ۱، ص ۱۷۴)؛ کنزالعمال، ج ۲، ص ۴۳۵؛ تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۱۹۳؛ تذکره خواص من الأمه، ص ۱۲۲؛ ینابیع الموده، ج ۱، ص ۵، ۶۷ و ۳۱۸؛ عبقات، ج ۲۳، ص ۹۷۳).

با وجود درجه بالای اعتبار حدیث حتی نزد عامه، ایجاد شبهه ابن تیمیه و البانی درصدور حدیث سفینه جای تعجب است، ابن تیمیه بدون هیچ دلیل ومدرکی مدعی شده حدیث سفینه سند صحیح نداشته، در منبع معتبری نیامده، ونقل کنندگان آن مانند هیزم کشان شب، راوی احادث مجعول اند (منهاج السنه، ج ۷، ص ۳۹۵). در پاسخ ابن تیمیه، گفته شده است: اگر اعمش، ابو اسحاق سبیعی، مسلم، شافعی، طبرانی، دارقطنی، ابوداود، احمد، بزار، حاکم، ابونعیم، خطیب بغدادی، ابن حجر و امثال اینها که حدیث را نقل کرده اند، جاعلان حدیث و هیزم کشان شب هستند! پس کدامین محدث مورد وثوق ابن تیمیه اند ؟ اگر کتاب «فضائل علی (ع) از احمد بن حنبل»، «مستدرک حاکم نیشابوری»، «تهذیب الاثار» ابن جریر طبری، «مسند» ابی یعلی، «مسند» بزار، «معجم صغیر» طبرانی، «مشکاه المصابیح»، «مطالب العالیه» ابن حجر و امثال اینها از کتب حدیث معتبر نیست، پس چه کتبی نزد آنان معتبر است؟ (خلاصه عبقات، ج ۱، ص ۶۰و ۶۱).

مفاد و مدلول حدیث

دانشمندان اسلامی از زوایای گوناگون حدیث سفینه را مورد مطالعه قرار داده و مطالب ارزشمند و متعددی را اصطیاد کرده اند که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می شود:

۱-عصمت اهل بیت (ع): با اندک تأ مل در محتوای حدیث و لوازم آن، عصمت اهل بیت (ع) اثبات می شود؛ دانشمندان اسلامی از هر دو طایفه، با تعبیرات گوناگونی به این مهم اشاره کرده اند: اگرکشتی اهل بیت(ع)، راکبین خود را از خطر غرق شدن حفظ می کند، پس به طریق اولی خود از غرق شدن مصون است (عبقات، ج ۲۳، ص ۹۵۶؛ تقریب المعارف، ص ۱۸۱). اگرکسی که پیرویش واجب است محتمل الخطاء باشد؛ برای نجات پیرو ضمانتی نیست، وحال آن که در حدیث، نجات پیروان اهل بیت (ع) تضمین شده است (الشافی، ج ۳، ص ۱۲۰و ۱۴۶؛ الکافی، ص ۹۷-۹۸). سرپیچی از آن که در مسیرخطا است، موجب هلاکت نیست، در حالی که پیامبر (ص) فرمود : هرکس از اهل بیت تخلف کند اهل هلاکت است (وقفه مع الجزائری، ص ۶۲-۶۳؛ و ر.ک: عبقات، ج ۲۳ ص ۹۷۶؛ ضیاءالقلوب، ج ۲، ص ۳۶۸؛ سفینه النجاه، ص ۱۰۸؛ مناظرات عقائدیه، ص ۳۴۱-۳۴۰).

۲- افضلیت اهل بیت (ع): از این حدیث افضلیت اهل بیت (ع) نسبت به دیگران استفاده می شود، چرا که اگر دیگران افضل بودند، آنان به عنوان کشتی نجات معرفی می شدند نه اهل بیت (عبقات، ج ۲۳، ص ۹۷۷).

۳- مطابق سنت بودن معارف اهل بیت(ع): دستور پیامبر(ص) به نشستن برکشتی اهل بیت (ع)، به معنای فرمان پیروی و فراگیری دانش از آنان است وحاشا که حضرت (ص) به پیروی از اهل بدعت وفراگیری دانش از مخالف سنت دعوت کرده باشد (عجیلی، ذخیره المآل، رک: عبقات، ج ۲۳ ص ۹۵۶).

۴- محبت اهل بیت (ع): جمع کثیری از علمای شیعه و سنی لزوم محبت و تعظیم اهل بیت (ع) را از حدیث سفینه استنباط کرده اند.آنان نجات امت اسلامی را بدون تحصیل محبت وتعظیم اهل بیت ناممکن دانسته، و محروم از این محبت را مستحق عذاب الهی دانسته اند. شماری از عالمان اهل سنت که بر دلالت حدیث سفینه بر وجوب محبت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) تصریح کرده اند عبارتند از: فخررازی (مفاتیح الغیب، ج ۲، ص ۵۹۶)؛ نظام الدین نیشابوری (غرائب القرآن، ج ۶، ص ۷۴)؛ بقاعی(نظم الدرر، ج ۶، ص ۶۲۴)؛ ابن هجر هیتمی (الصواعق، ج ۲، ص ۴۵۵ – ۴۵۶)؛ مناوی (فیض الغدیر ج ۲، ص ۵۱ و ج۵، ص ۵۱۷)؛ ملاعلی هروی قاری (مرقاه المفاتیح، ج ۹، ص ۳۹۸۸ )؛ امام شافعی (رشفه الصادی، ج ۲، ص ۵۷)؛ آجری (الشریعه، ج ۵، ص ۲۲۲)؛ واحدی نیشابوری (تفسیرالوسیط رک: عبقات، ج ۲۳ ، ص ۹۷۶)؛ عاصمی(زین الفتی، ج ۱، ص ۴۳۴- ۴۳۵)؛ ابواللیث سمرقندی (المجالس، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۲۳)؛ محمد بن طلحه شافعی(مطالب السئول، ص۵۱)؛ ملک العلماء دولت آبادی (هدایه السعداء، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۳۴)؛ کاشفی(الرساله العلیه، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۳۹)؛ عیدروس یمنی(العقد النبوی، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۴۳)؛ عبدالحق دهلوی (مناقب اهل البیت، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۴۸)؛ عزیزی (سراج منیر، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۴۸)؛ محمد بن ابی بکر شلی (مشرع روی، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۴۹)؛ میرزا محمد بدخشی (مفتاح النجا، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۵۱)؛ میرزامحمد بدخشانی (تحفهالمحبین، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۵۲)؛ عجیلی (ذخیره المآل، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۵۶)؛ ثناءالله پانی پتی(السیف المسلول، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۶۰)؛ خفاجی (شفاءالغلیل به نقل از الازهار، ج ۴، ص ۱۸۶)؛ ولی الله لکهنوی (مرآت المؤمنین به نقل از عبقات، ج ۲۳، ص ۹۶۰)؛ عبدالعزیز دهلوی (مختصر التحفه الاثنی عشریه، ج ۱، ص ۱۷۵)؛ رشیدالدین خان در ایضاح لطافه المقال (رک: عبقات). و جهت آگاهی از دیدگاه عالمان شیعی در این باره به کتابهای عیون الحکم، ص ۶۱؛ بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۱۷؛ عبقات، ج ۲۳، ص ۹۷۷؛ خصائص امیرالمؤمنین، ص ۵۷؛ المجالس الفاخره، ص ۷۷؛ مراجعه شود.

۵-وجوب اطاعت و تبعیت: بسیاری ازعلما علاوه بر وجوب محبت وتعظیم، وجوب اطاعت وپیروی را نیز از حدیث سفینه استفاده کرده اند؛ تقریر استدلال به این نحو است که در این حدیث، اهل بیت وسیله نجات معرفی شده اند؛ اطاعت از وسیله نجات واجب است؛ بنابر این اطاعت از اهل بیت واجب است. مناوی (التیسیر ، ج۱، ص ۴۳۴)؛ ملا علی هروی قاری (مرقاه المفاتیح، ج ۹، ص ۳۹۸۸، ح ۶۱۸۳)؛ محب الدین طبری (نفحه الریحانه، ج ۴، ص ۳۳۰)؛ سمهودی (جواهرالعقدین، ج ۲، ص ۱۲۰، ۱۲۳، ۱۲۶)؛ عاصمی (زین الفتی، ج ۱، ص ۴۳۴-۴۵۴)؛ ملک العلماء دولت آبادی (هدایه السعداء، رک: عبقات، ج۲۳، ص ۹۳۴)؛ عیدورس یمنی (عقد نبوی رک: عبقات، ج۲۳، ص ۹۴۳)؛ کمال الدین جهرمی (براهین قاطعه رک: عبقات، همان)؛ عجیلی(ذخیرهالمآل، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۵۶)؛ عبدالعزیز دهلوی (مختصرالتحفهالاثناعشریه، ج ۱، ص ۱۷۵)؛ ولی الله لکهنوی (مرآت المؤمنین رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۶۰)؛ ثناءالله پانی پتی (السیف المسلول رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۶۰)؛ شیخ طوسی (الشافی فی الامامه، ج ۳، ص ۱۲۰)؛ ابو الصلاح حلبی (الکافی، ص ۹۷)؛ علامه حلی (منهاج الکرامه، ص ۱۵۶)؛ علامه شرف الدین (المجالس الفاخره، ص ۷۷)؛ علامه مظفر (دلائل الصدق، ج ۱، ص ۲۶۳)؛ سید بن طاووس (الطرائف، ج ۱، ص ۱۹۰)؛ علامه سید میرحامد حسین (عبقات، ج ۲۳، ص ۹۷۵).

۶- خلافت امیر المؤمنین (ع): امیرالمؤمنین(ع) از اهل بیت، بلکه کاملترین مصداق آن است، بنابراین اطاعت ایشان نیز واجب است، و این مقتضی قبول خلافت آن حضرت است (نهج الایمان، ص ۵۹۴؛ منهاج الکرامه، ص ۱۵۵- ۱۵۶؛ الشافی، ج ۳، ص ۱۲۰). بنا بر نظر کسانی که اجماع اهل بیت (ع) را حجت می دانند نیز خلافت حضرت ثابت است، زیرا در زمان خلافت خلفای سه گانه، اهل بیت(ع)، بر امامت امیرالمؤمنین (ع) اجماع کرده بودند (سفینه النجاه، ص ۱۰۶؛ تلخیص الشافی، ج ۲، ص ۲۴۰).

۷- توسل والتجاء به اهل بیت(ع): نشستن برکشتی اهل بیت (ع)، به معنای توسل جستن به آنان در شدائد و مشکلات (البراهین الجلیه، ص ۲۴)؛ وتقرب پیدا کردن به خدای متعال، به وسیله آنان است. (التعجب، ص ۱۵۱، الامامه، ص ۲۱۰). بعضی (عبدالعزیز دهلوی در فتح العزیز و عبدالحق دهلوی در مناقب اهل البیت)، توسل والتجاء به اهل بیت (ع) را تنها راه پاک شدن از آثار طبیعی گناهان دانسته و این را همان طریقت دانسته اند (رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۹۴۸ و ۱۰۸۲).

۸- حجت بودن اجماع اهل بیت (ع): حدیث سفینه مثل حدیث ثقلین برحجیت اجماع اهل بیت (ع) دلالت دارد، زیرا اهل بیت در مقام اجماع معصوم اند، و معصوم بر باطل اجماع نمی کند (جواب اهل السنه، ج ۱، ص ۹۱).

۹-وجود اهل بیت معصوم (ع) در همه زمانها: بر اساس این حدیث، وجود فردی معصوم از اهل بیت (ع) در تمامی اعصار لازم است تا اینکه همیشه مصداق کشتی نجات موجود و حجت الهی تمام باشد (الامامه، ص ۲۱۰؛ عبقات، ج ۲۳، ص ۹۷۸؛ لمحات، ص ۱۳۷؛ تقریب المعارف، ص ۱۸۱).

۱۰- فرقه ناجیه: با ضمیمه حدیث سفینه به حدیث «افتراق» (رک: مسند احمد، ج ۱۹، ص ۴۶۲؛ سنن ابی داود، ج ۴، ص ۱۹۸؛ سنن دارمی، ج ۳، ص ۱۶۳۶؛ السنه، ج ۱، ص ۷؛ الابانهالکبری، ج ۱، ص ۳۶۷- ۳۷۷؛ سنن الکبری، ج ۱۰، ص ۲۰۸؛ مناقب آل ابی طالب، ج ۲، ص ۲۷۰؛ کفایه الاثر، ص ۱۵۵ )؛ معلوم می شود که فرقه ناجیه از بین ۷۳ فرقه، تنها پیروان واقعی اهل بیت (ع) هستند (تفسیر نور، ج ۵، ص ۳۲۲؛ الفرقه الناجیه، ص ۱۲۴؛ المسترشد، ص ۲۶۰؛ لمحات، ص ۳۸؛ منهاج الکرامه، ص ۴۹؛ مجموعه الرسائل، ج ۲، ص ۳۲۴). ودر قالب شکل سوم قیاس اقترانی می توان گفت : ” ناجی تنها یک فرقه از فرق اسلام است (حدیث افتراق)، ناجی پیروان اهل بیت اند (حدیث سفینه)، نتیجه این که فرقه ناجیه تنها پیروان اهل بیت اند (شرح اصول کافی، ج ۷، ص ۲۱۴).

مصداق اهل بیت درحدیث سفینه: هر چند اهل بیت دارای کاربردهای عام، خاص و اخص است لکن با توجه به آنچه در باره مدلول حدیث سفینه بیان شد، به ویژه افضلیت وعصمت اهل بیت؛ روشن است که مصداق اهل بیت در حدیث سفینه منحصر در امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) ودیگرامامان شیعه(ع) امامیه خواهد یود، زیرا دو ویژگی مزبور تنها به آنان اختصاص دارد ( ر.ک: مدخل اهل بیت «ع»).

بررسی شبهات

پیرامون محتوای حدیث و لوازم دلالی آن شبهاتی مطرح شده که ذیلاً به بررسی آن پرداخته می شود:

۱-ناممکن بودن تمسک به اهل بیت (ع): تمسک یا به همه اهل بیت مراد است ، یا به بعض آنها، و مراد از بعض، یا بعض معین است یا نامعین؛ تمامی این صور محال است. زیرا اهل بیت به معنای عام در اصول و فروع گرفتار تناقض اند، بنابر این اطاعت از همه اهل بیت، تکلیف به متناقضین است، اطاعت از بعض معین نیز ترجیح بلا مرجح است، و از غیر معین تجویز عقائد متناقض و شرایع متفاوت در دین واحد است (التحفه الاثنی عشریه، رک: عبقات، ج ۲۳، ص ۱۰۶۶). در پاسخ گفته شده است مراد از اهل بیت، پیشوایان معصوم از خاندان پیامبر است، و پیشوایان معصوم، از اختلاف و تناقض مصون هستند (عبقات، ج ۲۳، ص ۱۰۶۷-۱۰۶۹).

۲-اخذ شریعت از اصحاب و طریقت از اهل بیت: گفته اند تشبیه اهل بیت به سفینه، و تشبیه اصحاب به نجوم، اشاره به این است که شریعت را از صحابه باید گرفت و طریقت را از اهل بیت (ع). مانند سفر دریا که بدون کشتی و نجوم محال است (مختصرالتحفهالاثنی عشریه، ج ۱، ص ۳۸؛ مفاتیح الغیب، ج ۲۷، ص ۵۹۶؛ مرقاه المفاتیح، ج ۹، ص ۳۹۸۸). در پاسخ گفته شده است: اولاً: مبنای این تقریر بر «حدیث نجوم» استوار است که اهل سنت این حدیث را قبول ندارند (رک: حدیث اصحابی کالنجوم). ثانیاً: برفرض صحت حدیث نجوم، مقصود از اصحاب، اهل بیت (ع) است (استخراج المرام، ص ۳۹۴-۳۹۶). ناصرالدین البانی هم حدیث نجوم را در بعضی نقل ها به لفظ اهل بیتی آورده است (سلسله الاحادیث الضعیفه، ج ۱، ص ۱۵۲ ح ۶۲)؛ ودست کم اهل بیت عصر پیامبر (ص) داخل در زمره اصحاب هستند، پس اخذ شریعت از آنان به وصف صحابیت واجب و حصر ایشان در دائره طریقیت باطل است؛ ودلائل دیگر (رک: عبقات، ج ۲۳ ص ۱۰۷۳ و ۱۰۷۵-.۱۰۷۷).

۳-اجماع اهل بیت مقصود است: گفته شده اولاً: مراد اجماع اهل بیت است؛ ثانیاً: ازسوی اهل بیت برامامت و افضلیت علی (ع) اجماعی واقع نشده است، ثالثاً: برفرض وجود اجماع، با اجماع قوی تر- اجماع امت- در تعارض است ( منهاج السنه، ج ۷، ص ۳۹۶- ۳۹۷)؛ رابعاً: علت حجیت اجماع اهل بیت آن است که آنان بر باطل اجماع نمی کنند، یعنی در مقام اجماع معصوم اند، همچون امت اسلام که اجماعشان معصوم از خطا است! (جواب اهل السنه، ج ۱، ص ۹۱). پاسخ این شبهه از مطالب پیش گفته روشن است، چرا که بیان شد مقصود از اهل بیت در حدیث سفینه، معصومان از خاندان پیامبر اکرم(ص) هستند، نه عموم خویشاوندان وبستگان آن حضرت. و قول و فعل معصوم حجت شرعی بوده و مشروط به اجماع نیست؛ علاوه بر این اجماع اهل بیت معصوم نیز محقق است. از سوی دیگر، قول و فعل غیر معصوم هرگاه با قول و فعل معصوم مخالف باشد، فاقد اعتبار خواهد بود.

۴-اهل سنت پیروان واقعی اهل بیت (ع): گفته شده پیرو واقعی اهل بیت، اهل سنت هستند که امامان مذهبشان علم را از اهل بیت گرفته اند (مختصر التحفه، ج ۱، ص ۳۷؛ ألوسی والتشیع، ص ۱۰۵)؛ و به همه اهل بیت بدون هیچ تبعیضی اظهار محبت می کنند، برخلاف شیعه که بین اهل بیت تبعیض قائل می شوند! (صب العذاب، ج ۱، ص ۳۳۳)؛ و از همه اهل بیت احادیث روایت کرده اند چنان که منابع حدیثی، تفسیری و فقهی شاهد آن است (التحفه الاثنی عشریه، رک: نفحات الازهار، ج ۴، ص ۲۲۷). در پاسخ گفته شده که اولاً: کسب دانش از کسی، با پیروی از او ملازمه ندارد، مگرآن که شاگرد اطاعت از استاد خود را واجب بداند، و مخالفت ائمه مذاهب اهل سنت با امامان اهل بیت (علیهم السلام) در احکام شرعی و مسایل اعتقادی، دلیل روشن برعدم اعتقاد والتزام آنان به وجوب اطاعت از امامان اهل بیت است. ثانیاً: مقتضای پیروی از اهل بیت معصوم پیامبر اکرم (ص) اعتقاد به امامت آنان در اصول وفروع دین است، اما مذاهب اهل سنت در اصول وفروع دین از کسانی چون ابوالحسن اشعری، ابومنصور ماتریدی، ابوحنیفه، مالک بن انس و دیگران پیروی می کنند، نه از امامان معصوم اهل بیت (علیهم السلام). ثالثاً: به حکم این که « اهل البیت ادری بما فی البیت»، اهل بیت پیامبر(ص) به گفتار و رفتار پیامبر(ص) آگاه تر از دیگران بوده اند، لذا لازمه پیروی از آنان این است که در نقل سنت پیامبراکرم(ص)به روایات اهل بیت(ع) استناد شود، وگفتار دیگران با سخنان آنان ارزیابی گردد، اما منابع حدیثی اهل سنت خلاف این را نشان می دهد (عبقات، ج ۲۳، ص ۹۸۸ و ۱۰۱۱- ۱۰۵۷؛ الازهار، ج ۴، ص ۲۲۸؛ النص والاجتهاد، ص ۵۲۶- ۵۳۸). اگر تمامی آنچه از اهل بیت روایت کرده اند جمع آوری شود ، کمتر از آن است که بخاری به تنهائی از عکرمه ی خارجی مُکذّب آورده است. بخاری درصحیح خود، حتی یک حدیث ازامام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد و امام عسکری (علیهم السلام) نقل نکرده است، در حالی که معاصر با حضرات ایشان بوده است! و نه از امام حسن (ع) و زیدبن علی و یحیی بن زید و نفس زکیه و برادرش ابراهیم بن عبدالله و حسین بن علی بن حسن فخّی؛ از هیچکدام اینها حدیثی نقل نکرده است؛ در حالی که عمران بن حطّان، رهبر خوارج را از رجال صحیح خود قرار داده، از او حدیث نقل کرده و به گفته او استناد جسته است (النص والاجتهاد، ص ۵۲۶-۵۳۸).

منابع:

القرآن الکریم ………………

الابانهالکبری: ابن بطه العکبری، عبیدالله بن محمد، م ۳۸۷ ق، تحقیق: رضا معطی، دارالرایه للنشر، الریاض، ۱۴۱۵ ق.
اتحاف الخیره المهره بزوائد المسانید العشره: البوصیری، شهاب الدین، احمد بن ابی بکر، م۸۴۰ ق، تحقیق: دارالمشکاه، نشر: دارالنشر، الریاض،۱۴۲۰ ق.
الاحتجاج: الطبرسی، احمد بن علی، م ۵۶۰ ق، تحقیق، محمد باقرخرسان، دارالنعمان، ۱۳۸۶ ق.
اسرار آل محمد (کتاب سلیم بن قیس): الهلالی، سلیم بن قیس، قرن ۱ ق، تحقیق، محمدباقر انصاری .
الامالی: الشیخ المفید، محمد بن محمد، م ۴۱۳ ق، تحقیق: علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
الامالی: الطوسی، شیخ محمد بن الحسن، م ۴۶۰ ق، تحقیق: مؤسسه البعثه، نشر: دارالثقافه، قم، ۱۴۱۴ ق،
الامامه: موسوی شفتی، سیداسدالله، م ۱۲۶۰ ق، تحقیق: سید مهدی رجائی ، مکتبه حجهالاسلام الشفتی، اصفهان.
الامثال فی الحدیث النبوی: ابوشیخ الاصفهانی، عبدالله بن محمد، م ۳۶۹ ق، الدارالسلفیه، بومبای الهند، ۱۹۸۷ م.
بحارالانوار: علامه مجلسی، محمدباقر، م ۱۱۱۱ ق، الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
البحر الزخار (مسندالبزار ): البزار، ابوبکر، احمد بن عمرو، م ۲۹۲ ق، تحقیق: محفوظ الرحمن زین الله، مکتبهالعلوم والحکم، المدینهالمنوره، ۱۴۰۹ ق.
البراهین الجلیه فی رفع تشکیکات الوهابیه: سید محمد حسن قزوینی، قاهره، ۱۳۹۷ ق.
بشارهالمصطفی: الطبری، عمادالدین، محمد بن ابی القاسم، م ۵۲۵ ق، تحقیق: جواد القیومی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، ۱۴۲۰ ق.
بصائر الدرجات: الصفار، محمد بن الحسن، م ۲۹۰ ق، تحقیق: میرزا محسن کوچه باغی، مؤسسهالاعلمی، تهران، ۱۴۰۴ ق.
البلدانیات: السخاوی، محمد بن عبدالرحمن، م ۹۰۲ ق، تحقیق: حسام بن محمد، دارالعطاء، السعودیه، ۱۴۲۲ ق.
تاریخ الثقات: العجلی، احمد بن عبدالله، م ۲۶۱ ق، دار الباز، اول ۱۴۰۵ ق.
تاریخ بغداد و ذیوله: الخطیب البغدادی، احمد بن علی، م ۴۶۳ ق، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیه، بیروت ۱۴۱۷ ق.
التحصین فی صفات العارفین: جمال الدین احمد بن فهد حلی، م ۸۴۱ ق، تحقیق: مدرسه الامام المهدی (عج)، ناشر: مدرسه الام المهدی (عج)، چاپ سوم، ۱۴۰۶٫
تحف العقول عن آل الرسول: الحرانی، ابن شعبه، م قرن ۴ ق، تحقیق: علی اکبرغفاری، مؤسسه النشر الاسلامی، جامعهالمدرسین، ۱۴۰۴ ق.
تذکرهخواص الأمه فی ذکر خصائص الأئمه: سبط ابن جوزی، م ۶۵۴ ق، منشورات شریف رضی، قم.
تشییدالمراجعات و تفنیدالمکابرات: آیهالله میلانی، سیدعلی، معاصر، مرکزالحقائق الاسلامیه، قم.
التعحب من اغلاط العامه: الکراجکی، ابوالفتح، محمد بن علی، م ۴۹۹ ق، دارالغدیر، قم، ۱۴۲۱ ق.
تقریب المعارف: ابوالصلاح الحلبی، م ۴۴۷ ق، انتشارات الهادی، قم، ۱۴۰۴ ق.
تلخیص الشافی: الشیخ الطوسی (ره)، محمد بن الحسن، م ۴۶۰ ق، تحقیق: حسین بحرالعلوم، المحبین، قم، ۱۳۸۲ ش.
التیسیر بشرح الجامع الصغیر: المناوی، زین الدین، محمد عبدالرؤوف، م ۱۰۳۱ ق، مکتبهالامام الشافعی، ریاض، ۱۴۰۸ ق.
جواب أهل السنه النبویه فی نقض کلام الشیعه و الزیدیه: ابن عبدالوهاب، ابوسلیمان، عبدالله بن محمد، م ۱۲۴۲ ق، دارالعاصمه، الریاض، ۱۳۴۹ ق.
جواهرالعقدین فی فضل الشرفین: السمهودی، علی بن عبدالله، م ۹۱۱ ق، تحقیق: موسی بنایی العلیلی، مطبعه العانی، بغداد.

خصائص امیرالمؤمنین (ع): النسائی الشافعی، احمد بن شعیب، م ۳۰۳ ق، تحقیق: محمد پهادی امینی، مکتبه نینوی الحدیثیه.
الخصال: شیخ صدوق (ره)، م ۳۸۱ ق، تحقیق: علی اکبر غفاری، ناشر: جامعه مدرسین، قم.
الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور: السیوطی، جلال الدین، عبدالرحمن بن ابی بکر، م ۹۱۱ ق، دارالفکر، بیروت، ۱۹۹۳ م.
دلائل الصدق: علامه المظفر، محمدحسن، م ۱۳۷۵، مؤسسه آل البیت(ع)، قم.
ذخیرهالحفاظ: المقدسی (ابن القیسرانی)، محمد بن طاهر، م ۵۰۷ ق، تحقیق: عبدالرحمن الفریوائی، دارالسلف، الریاض، ۱۴۱۶ ق.
رشفهالصادی من بحرفضائل بنی النبی الهادی: الحضرمی، سید ابوبکر شهاب الدین، تحقیق: سید علی عاشور، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۸ ق.
سبل الهدی والرشاد: الصالحی الشامی، محمد بن یوسف، م ۹۴۲ ق، تحقیق: شیخ عادل احمد، داراکتب العلمیه بیروت، اول ، ۱۴۱۴ ق.
سفینهالنجاه: السراب التنکابنی، محمد بن عبدالفتاح، م ۱۱۲۴ ق، تحقیق: سید مهدی رجائی، نشر: المحقق، ۱۴۱۹ ق.
سلسله الاحادیث الصحیحه و..: البانی، محمد، ناصرالدین، م ۱۴۲۰ ق، مکتبه المعارف للنشر، الریاض، ۱۴۱۵٫
السنه: الشیبانی، ابوبکر بن ابی عاصم، م ۲۸۷ ق، تحقیق: محمد ناصر الدین البانی، المکتب الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۰ ق.
سنن ابی داوود: السجستانی، سلیمان بن الاشعث، م ۲۷۵ ق، تحقیق: محمد محیی الدین، المکتبهالعصریه، صیدا، بیروت.
السنن الکبری: البیهقی، احمد بن الحسین، م ۴۵۸ ق، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۴ ق.
الشافی فی الامامه: شریف مرتضی، م ۴۳۶ ق، تحقیق: سید عبدالزهرا حسینی، مؤسسهالصادق، تهران، ۱۴۱۰ ق.
شرح اصول الکافی: ملا محمد صالح، المازندرانی، م ۱۰۸۱ ق، تعلیقه: میرزا ابوالحسن الشعرانی.
شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار: التمیمی المغربی، النعمان بن محمد، م ۳۶۳ ق، تحقیق: سید محمد الحسینی الجلالی، مؤسسه النشرالاسلامی، تابع جامعهالمدرسین، قم.
الشریعه: الآجری، محمد بن الحسین، م ۳۶۰ ق، دارالوطن، الریاض ۱۴۲۰ ق.
صب العذاب علی من سب الاصحاب: آلوسی، محمود شکری، م ۱۳۴۲ ق، تحقیق: عبدالله بخاری، اضواء السلف، الریاض، ۱۴۱۷ ق.
الصواعق المحرقه: الهیتمی، ابن حجر، م ۹۷۴ ق، تحقیق: عبدالرحمان بن عبدالله، الرساله ، لبنان، ۱۴۱۷ ق.
ضیاءالقلوب: التنکابنی، محمد بن عبدالفتاح، م ۱۱۲۴ ق، تحقیق: سید صادق حسینی، مجمع ذخائر اسلامی، قم.
الطرائف: سید بن طاووس الحسنی (ره)، م ۶۶۴ ق، نشرخیام، قم، ۱۴۰۰ ق.
عبقات الأنوار فی اثبات امامهالأئمهالأطهار: علامه سید میر حامد حسین، م ۱۳۰۶ ق، کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، اصفهان، ۱۳۶۶ ش.
العُمده: الاسدی، ابن بطریق، م ۶۰۰ ق، تحقیق: جامعه مدرسین، ناشر: مؤسسه نشر اسلامی، التابع لجامعه المدرسین، ۱۴۰۷ ق.
عیون اخبارالرضا(ع): شیخ صدوق (ره)، م ۳۸۱ ق، تحقیق: حسین الاعلمی، نشر: مؤسسهالاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۴ ق.
عیون الحکم والمواعظ: اللیثی، الواسطی، علی بن محمد، قرن ۶ ق، تحقیق: حسن الحسنی البیرجندی، دارالحدیث.
غرائب القرآن و رغائب الفرقان: النیسابوری، حسن بن محمد، م ۸۵۰ ق، تحقیق: شیخ زکریاعمیرات، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ۱۴۱۶ ق.
الفرقهالناجیه: قطیفی، ابراهیم، م .۹۵ ق، دارالملک، مؤسسهالتبلیغ، بیروت.
فضائل الصحابه: ابن حنبل شیبانی ، احمد بن محمد، م ۲۴۱ ق، تحقیق: وصی الله محمد عباس، مؤسسهالرساله، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
فیض القدیر شرح جامع الصغیر: المناوی، زین الدین، محمد عبدالرؤوف، م ۱۰۳۱ ق، المکتبهالتجاریه، مصر، ۱۳۵۶ ق.
الکافی فی الفقه: ابوالصلاح الحلبی، م ۴۴۷ ق، تحقیق: آیهالله استادی، مکتبه امیرالمؤمنین (ع)، اصفهان، ۱۴۰۳ ق.
الکامل فی ضعفاءالرجال: الجرجانی، عبدالله بن عدی، م ۳۶۵ ق، تحقیق: سهیل زکار، دارالفکر، بیروت ۱۴۰۹ ق.
کشف الاستار عن زوائدالبزار: الهیثمی، علی بن ابی بکر، م ۸۰۷ ق، تحقیق: حبیب الرحمن، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۳ ۹۹ ق.
کفایه الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر: الخزاز قمی رازی، تحقیق: سید عبداللطیف حسینی ، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق.
کمال الدین و تمام النعمه: الشیخ الصدوق، م ۳۸۱ ق، تحقیق: علی اکبرغفاری، مؤسسهالنشر الاسلامی، الجامعه المدرسین، قم ، ۱۴۰۵٫
کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال: المتقی الهندی، علی بن حسام الدین، م ۹۷۵ ق، مؤسسهالرساله، ۱۹۸۹ ق.
لمحات فی الکتاب والحدیث والمذهب: آیهالله صافی، لطف الله، معاصر، قسم الدراسات الاسلامیه، مؤسسهالبعثه.
المجالس الفاخره فی مآتم العتره الطاهره: علامه شرف الدین، سید عبدالحسین، م ۱۳۷۷ ق، تحقیق: محمود البدری.
مجمع الزوائد و منبع الفوائد: الهیثمی، نورالدین علی بن ابی بکر، م ۸۰۷ ق، تحقیق: حسام الدین القدسی، مکتبهالقدسی، القاهره، ۱۴۱۴ ق.
مجموعهالرسائل: آیهالله صافی، لطف الله، معاصر،
مختصر التحفه الاثنی عشریه: الدهلوی، عبدالعزیز، تلخیص: آلوسی، محمود شکری، المطبعه السلفیه ، القاهره، ۱۳۷۳ ق.
مرقاهالمفاتیح شرح مشکاهالمصابیح: الملا الهروی القاری، علی بن محمد، م ۱۰۱۴ ق، دارالفکر، بیروت، ۱۴۲۲ ق.
المستدرک علی الصحیحین: حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، م ۴۰۵ ق، تحقیق: مصطفی عبدالقادر ، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۱ ق.
المسترشد فی امامه امیرالمؤمنین(ع): الطبری، الامامی، محمد بن جریر، م قرن ۴ ق، تحقیق: احمد محمودی، مؤسسه الثقافه الاسلامیه، لکوشانبور.

مسند أحمد بن حنبل: أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی، م ۲۴۱ ق، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و عادل مرشد ، الرساله ، الأولى، ۱۴۲۱ ق.
مسندالدارمی (سنن دارمی): الدارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، م ۲۵۵ ق، تحقیق: حسین سلیم، دارالمغنی، العربیه السعودیه.
مسندالرضا: الغازی، داود بن سلیمان، م ۲۰۳ ق، تحقیق: محمدجواد حسینی جلالی، مرکز النشر، تابع مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۸ق.

مسند زید بن علی: زید بن علی (رض)، م ۱۲۲ ق، تحقیق: احد علماء الزیدیین، دارالحیاء، بیروت.
مسندالشهاب: القضاعی، محمد بن سلامه، م ۴۵۴ ق، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۰۷ ق.
مشکاهالمصابیح: الخطیب التبریزی، محمد بن عبدالله، م ۷۴۱ ق، تحقیق: ناصرالدین البانی، المکتبه الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۵ ق.
مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول: الشافعی، محمد بن طلحه، م ۶۵۲ ق، مؤسسهالبلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ ق.
المطالب العالیه بزوائد المسانیدالثمانیه: العسقلانی، احمد بن حجر، م ۸۵۲ ق، تحقیق: رسالهعملیه، نشر: دارالعاصمه، السعودیه، ۱۴۱۹ ق.
المعجم الاوسط: الطبرانی، سلیمان بن احمد، م ۳۶۰ ق، تحقیق: طارق بن عوض الله، دارالحرمین، قاهره، ۱۴۱۵ ق.
المعجم الصغیر (الروض الدانی): الطبرانی، سلیمان بن احمد، م ۳۶۰ ق، تحقیق: محمدشکور، المکتب الاسلامی، دارعمار، بیروت و عمان ، ۱۴۰۵ ق.
المعجم الکبیر:الطبرانی، سلیمان بن احمد، م ۳۶۰ ق، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید، مکتبه ابن تیمیه، القاهره، ۱۴۱۵ ق.
مفاتیح الغیب (التفسیرالکبیر): فخرالدین الرازی، محمد بن عمر، م ۶۰۶ ق، داراحیاءالثراث العربی، بیروت، ۱۴۲۰٫
مکارم الاخلاق: الطبرسی، الحسن بن الفضل، قرن ۶ ق، چاپ ششم، ۱۳۹۲ ق.
مناظرات عقائدیه بین الشیعه و اهل السنه: قزوینی، سید امیر محمد، معاصر، دارالاضواء، بیروت.
مناقب آل ابی طالب: ابن شهرآشوب، محمد بن علی، م ۵۸۸ ق، تحقیق: لجنه من اساتذه النجف الاشرف، مطبعه الحیدریه، النجف، ۱۳۷۶ ق.
مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع): ابن المغازلی، علی بن محمد، م ۴۸۳ ق، تحقیق: ابو عبدالرحمن ترکی، دارالآثار، صنعاء، ۱۴۲۴ ق.
منهاج السنهالنبویه فی نقض کلام الشیعه القدریه: ابن تیمیه الحرانی، احمد بن عبدالحلیم، م ۷۲۸ ق، تحقیق: محمد رشاد سالم، جامعهالامام محمد بن سعود الاسلامیه، ۱۰۴۶ ق.
منهاج الکرامه فی معرفه الامامه: علامهحلی، حسن بن یوسف، م ۷۲۶ ق، مؤسسهعاشورا، مشهد، ۱۳۷۹ ق.
میزان الاعتدال فی نقدالرجال: الذهبی، محمد بن احمد، م ۷۴۸ ق، تحقیق: علی محمد معوض، دارالکتب العلمیه، بیروت ، ۱۹۹۵ م.
النص و الاجتهاد: علامه شرف الدین، سید عبدالحسین، م ۱۳۷۷ ق، تحقیق ونشر: ابو مجتبی، ۱۴۰۴ ق.
نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور: البقاعی، ابراهیم بن عمر، م ۸۸۵ ق، تحقیق: عبدالرزاق غالب، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۵ ق.
الازهار: آیهالله میلانی، سیدعلی، معاصر، ناشر: مهر، قم، ۱۴۱۴ ق.
نفحهالریحانه و رشحهطلاءالحانه: المحبی، محمد بن امین، م ۱۱۱۱ ق، تحقیق: احمدعنایه، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۶ ق.
نهج الایمان: ابن جبر، علی بن یوسف، م قرن ۷ ق، تحقیق: سیداحمد حسینی، مجتمع امام هادی (ع)، مشهد.
وقفه مع الجزائری فی نصیحته الی کل شیعی: شیخ حسن عبدالله، معاصر، المکتبه الشامله.
ینابیع الموده لذوی القربی: القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ۱۲۹۴ ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف حسینی، دارالأسوه.