حمزه فَنْصوری، صوفی و ادیب شیعی اندونزیایی در قرن دهم هجری قمری. او در پنسور (باروس) واقع در کرانه غربی سوماترا متولد شد و فعالیت بسیاری برای گسترش تصوف و ادبیات عرفانی در اندونزی انجام داد.

• ۱ زندگی‌نامه
• ۲ تبلیغ اسلام
• ۳ مهم‌ترین شاگرد
• ۴ آثار
• ۵ شخصیت ادبی

زندگی‌نامه

از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست، اما روشن است که به حجاز و شامات و عراق سفر کرده و مراکز مهم آموزشی علوم اسلامی، مانند مکه، مدینه، بیت المقدس و بغداد را دیده است. او پس از بازگشت به موطنش، در حکومت آچه به‌مقام افتاء منصوب شد.

تبلیغ اسلام

با اینکه اسلام را صوفیان از قرن ششم/ دوازدهم به جهان مالایایی معرفی کردند، از هیچ سلسله خاصی در آنجا سخنی نیست. فنصوری از اولین صوفیانی بود که رسمآ تصوف را در این منطقه گسترش داد. گویا او خود از صوفیان طریقه قادریه بود که، قبل از بازگشت به آچه، در بغداد به این طریقه پیوسته بود.

حمزه نویسنده‌ای پرکار و اندیشمندی برجسته بود که بر سنّت فکری و اعتقادی زمان خویش تأثیر زیادی گذاشت. او در عرفان نظری سخت تحت تأثیر محیی‌الدین ابن عربی و پیرو او، عبدالکریم جیلی، بود. آثار فنصوری نشان می‌دهد که از اصطلاحات و مفاهیم عرفانی عارفان بزرگی چون غزالی، ابن‌عربی، مولوی و جامی نیز بهره برده است. به‌نظر می‌رسد فنصوری با متون فارسی و عربی آشنایی داشته است.

مهم‌ترین شاگرد

شمس‌الدین سُمَطْرانی (متوفی ۱۰۳۹) شاگرد برجسته فنصوری بود. او و سمطرانی دو شخصیت بارز اسلام عرفانی در منطقه مالی به‌شمار می‌روند که‌اندیشه وحدت وجود را در مجمع‌الجزایر مالی گسترش دادند. تفسیر عارفانه آنها از اسلام نه تنها در آچه، بلکه در بخش وسیعی از دنیای مالایایی با اقبال گسترده‌ای مواجه شد و همین امر اعتراض صوفیان متشرعی چون رانیری و سینکیلی را برانگیخت.

رانیری، که خود را صوفی راست کیش و سنّتی می‌پنداشت، فنصوری و اتباع او را صوفیانی بدعت‌گذار و مرتد خواند و دستور سوزاندن کتاب‌های او را صادر کرد؛ اما فنصوری بر اهمیت شریعت در سیر و سلوک و طریقت تأکید می‌ورزید و باور داشت که وابستگی متقابل عرفان و شریعت، مشخصه تجربه عرفانی است. فنصوری در همین باره در کتاب شراب العاشقین، برای نشان دادن پیوند شریعت و طریقت و حقیقت و معرفت باهم، از تمثیل کشتی استفاده کرده و گفته است شریعت در حکم این کشتی، طریقت عرشه، حقیقت محموله و کالای آن، و معرفت سود حاصل از تجارت این کالاست. حال اگر سازه کشتی در هم شکند، کشتی بی‌شک غرق و مال‌التجاره و سرمایه آن نیز نابود می‌شود.

آثار

آثار فنصوری عموماً در حکم شرح و تفسیر تألیفات ابن عربی است. او اندیشه‌های خود را در باب تصوف نظری تحت عناوین چهار مرحله طریقت عرفانی (شریعت، طریقت، حقیقت و معرفت)، چیستی وجود، اوصاف الهی و جذبه عرفانی نوشته است. اسرارالعارفین، و کتاب المنتهی از آثار اوست. به نظر نقیب عَطّاس، فنصوری اولین نویسنده‌ای بود که زبان مالایایی را برای بیان عقاید و تفکرات مستدل و نظام‌مند خود به کاربرد و بر این اساس باید وی را پدر ادبیات جدید مالایایی دانست.

شخصیت ادبی

فنصوری در شعر نیز دست داشت و اشعار خود را در قالبِ سیعیر (یکی از قالب‌های شعری مالایایی که از تمدن اسلامی و ادبیات عربی اقتباس شده بود) بیان می‌کرد. وینستد و نقیب عطّاس برآن‌اند که‌از این نوع شعر، که چهار سطری (رباعی) است، اولین بار فنصوری استفاده کرد و او اولین نویسنده مالایایی است که آثار منظوم و منثور در ادبیات عرفانی مالی پدید آورده است. او اندیشه‌های عرفانی خود را در قالب شعر و با زبانی نمادین و رمزی ارائه کرده است. از جمله در یکی از اشعارش، سفر روح بشر را برای ملاقات با خدا وصف و برای بیان این مقصود از تمثیل قایق استفاده کرده است. حرکت این قایق نمایانگر سفر روح به سوی خداست.

استفاده از تصویر و استعاره و تشبیه، که در آن ایام بدیع بود، موجب شد اشعار فنصوری بر ادبیات مالایایی تأثیر عمیقی بگذارد. اشعار فنصوری همچنان منبع الهام است و بازتاب اندیشه‌های فنصوری، در شعر جدید مالایایی (هم در اندونزی و هم در مالزی) دیده می‌شود.

ترجمه فارسی کتاب «حمزه فنصوری» در مالزی رونمایی شد

ترجمه فارسی کتاب «اسرارالعارفین، شراب العاشقین، المنتهی» نوشته حمزه فنصوری، عارف نامی مالایی در کوالالامپور رونمایی شد.

به گزارش خبرگزاری مهر،  کتاب «اسرارالعارفین، شراب العاشقین، المنتهی» نوشته حمزه فنصوری، عارف نامی جهان مالایی به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مالزی و با همکاری مرکز ملی ترجمه مالزی به زبان فارسی ترجمه شد.

این کتاب با حمایت رایزنی فرهنگی ایران در مالزی و تلاش امیرحسین ذکرگو و لیلا تاجر از زبان مالایی به زبان فارسی ترجمه شده و توسط انتشارات میراث مکتوب در ایران منتشر شده است.

مراسم رونمایی از این کتاب با حضور جمعی از اندیشمندان و فرهیختگان مالایی و ایرانی و با حضور معاون وزیر امور فدرالی مالزی داتوک شهرالدین محمد صالح و علی محمد سابقی، رایزن فرهنگی ایران برگزار شد.

در ابتدای مراسم و در نشست فرهنگی و ادبی که با موضوع «اندیشه‌های حمزه فنصوری» برگزار شد، استادان شرکت کننده ایرانی و مالزیایی دیدگاه‌های خود را پیرامون اندیشه و آثار وی مورد تبادل قرار دادند.

محمد خیری نگادیرون، رییس مؤسسه ملی ترجمه مالزی در این مراسم ترجمه کتاب حمزه فنصوری را آغاز همکاری وسیع‌تر این دو مرکز فرهنگی ایران و مالزی دانست و گفت: رایزنی فرهنگی ایران در مالزی با همکاری مرکز ملی ترجمه مالزی طی تفاهمنامه‌ای که در ماه گذشته منعقد کردند قرار است چندین اثر مهم دیگر از ادبیات کهن و معاصر ایرانی را به زبان مالایی و تعدادی از آثار ادبی مالزیایی را به زبان فارسی ترجمه و با همکاری هم منتشر کنند.

وی افزود: بازنشر دیوان مثنوی مولانا، ترجمه دیوان پروین اعتصامی به زبان مالایی و … از جمله آثاری هستند که طبق این تفاهمنامه و با همکاری مؤسسه ملی ترجمه مالزی از زبان فارسی به مالایی (زبان بومی مالزی) بازگردان و منتشر خواهد شد.

قرار است این کتاب‌ها پس از ترجمه در قطع مناسب به منظور استفاده عموم مخاطبان مالزیایی چاپ و انتشار یابد.

براساس مفاد این تفاهمنامه، زندگینامه و تعدادی داستان کوتاه از آثار ۵ نفر از نویسندگان ایرانی و ۵ نفر مالزیایی نیز به دو زبان مالزیایی و فارسی برای ورود به بازارهای کتاب دو کشور ترجمه و به سه زبان فارسی، مالایی و انگلیسی منتشر خواهد شد.

علاوه بر این در برنامه‌ای متفاوت، آثار ۱۵ شخصیت ادبی کلاسیک و ۱۵ نویسنده معاصر ادبی نیز به همراه برخی از اشعار آنان به زبان مالایی ترجمه و منتشر می‌شود تا تبادلات فرهنگی میان دو کشور از این طریق افزایش یابد.

بازنشر مثنوی معنوی به زبان مالایی

سابقی، رایزن فرهنگی ایران نیز در سخنانی، گفت: فعالیت‌های مرکز ملی ترجمه مالزی در حوزه ترجمه آثار ایران به قبل از این همکاری‌ها با رایزنی فرهنگی ایران برمی‌گردد و این مرکز با ترجمه کتاب مثنوی مولانا و همچنین، منطق الطیر عطار نیشابوری، در توسعه و معرفی فرهنگ ایران زمین تلاش کرده بود و این موضوع فرصت مغتنمی برای رایزنی فرهنگی برای همکاری بیشتر به وجود آورد.

وی خبر از بازنشر مجدد مثنوی معنوی به زبان مالایی با کیفیت، چاپ و قیمت ارزان با همکاری مرکز ملی ترجمه مالزی و رایزنی فرهنگی ایران در مالزی داد که مورد استقبال شرکت‌کنندگان قرار گرفت.

تأکید بر گفت‌وگو و تفاهم بین مسلمانان

شهرالدین محمد صالح، معاون وزیر امور مناطق فدرال مالزی در سخنانی فرهنگ و ادب را بهترین عامل در توسعه ارتباطات فرهنگی بین ملت‌ها عنوان کرد و افزود: هنر و ادبیات به رغم منحصر به فردبودن و تأثیر شگرفش بر روی افراد می‌تواند هم به عنوان عامل دیپلماسی به خواسته‌های افکارع مومی در سایر کشورها پاسخ دهد و هم زمینه‌ تعاملات و گفت‌وگوهای فرهنگی را فراهم آورد.

وی افزود: جهان اسلام در هنگامه‌ای بسیار حساس بسر می‌برد و دشمنان اسلام برآنند تا با ایجاد تفرقه و اختلاف، یکپارچگی این امت را از درون دچار اختلال کنند که در این میان شناخت، ترمیم و تقویت ریشه‌های وحدت بخش با استفاده از الگوی گفت‌وگو و تفاهم با ابزار فرهنگ و هنر می‌تواند راهگشای این فضای غبارآلود باشد.

معاون وزیر امور فدرالی مالزی همچنین ابراز امیدواری کرد که هم اندیشی‌هایی از این دست و ترجمه آثار اندیشمندان دو کشور بتواند ساز وکار مناسبی برای فهم بی واسطه و یافتن راه حل‌های منطقی برای تقویت ارتباطات علمی و فرهنگی میان کشورهای اسلامی را فراهم آورد.

گفتنی است؛ حمزه فَنْصوری، عارف و بنیانگذار ادبیات عارفانه در فرهنگ مالایی، در قرن دهم هجری قمری در پنسور (باروس) واقع در کرانه غربی سوماترا متولد شد و فعالیت بسیاری برای گسترش این ادبیات در فلات اندونزی و مالزی انجام داد. آثار این ادیب مالایی عموماً متأثر از شرح و تفسیر تألیفات و اندیشه‎های ابن عربی، مولانا، جامی و تعداد دیگری از عرفای بنام ایرانی و جهان اسلام است.