دلیل اول در اثبات تجرد نفس

دلیل اول در اثبات تجرد نفس

بحث دربارۀ اثبات تجرّد نفس ناطقه بود حضرت علامه حسن‌زاده (حفظه الله تعالی)، ۷۱ دلیل بر اثبات تجرّد نفس ناطقه اقامه کرده‌اند، که از کتب مختلف جمع آوری شده، ۶۵ دلیل مربوط به تجرّد نفس است و  6 دلیل هم برای اثبات فوق تجرّد بودن نفس می‌باشد. نفس ناطقۀ انسانی توقّف در حدّ خاصی ندارد و به تعبیری که عرض کردیم جاده‌ای که نفس ناطقۀ انسانی در آن حرکت می‌کند بن‌بست ندارد و همین معنای فوق تجرّد بودن نفس ناطقۀ انسانی است.

بین علم و ظرف علم سنخیت است؛ همچنان که بین غذا و مغتذی مناسبت و سنخیت وجود دارد. علم امری مجرّد است و قدر و مقدار یعنی شکل و شمایل ندارد. علومی که ما کسب می‌کنیم ابعاد (طول، عرض و عمق) ندارد، نیاز به مکان ندارد و تزاحم در آن‌ها نیست. من مطالبی می‌گویم و شما می‌شنوید که این شنیدن هر یک از شما با شنیدن دیگری هیچ منافاتی ندارد در حالی که تا من را کنار نزنید نمی‌توانید در جای من بنشینید؛ یعنی در عالَم مادّه تزاحم[۱] است. آقای گزارشگر در تلویزیون حرفی می‌زند و میلیون‌ها  نفر می‌شنوند. شنیدن، علم و ادراک است و علم از سنخ مادّه نیست؛ پس مجرّد است و ظرف آن هم باید مجرّد باشد. ظرفِ علم، نفسِ ناطقۀ انسان است؛ پس نفس ناطقۀ انسانی که ظرفِ علم است نیز باید مجرّد باشد.

[۱]. تزاحم در لغت به معنای گردآمدن گروهی بر چیزی، تلاطم امواج و راندن برخی از آن‌ها برخی دیگر را در یک تنگنا آمده است(معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، احمد، ج ۳، ص ۴۹) عالم ماده دار تزاحم است یعنی موجودات عالم ماده برخلاف موجودات مجرد مزاحم حرکت همدیگرند و حرکتهای همدیگر را محدود می کنند. از طرف دیگر موجودات مادی نیازمندند و نیازمندی لازمه حرکت است چرا که حرکت یعنی خروج از حالت نقص برای رسیدن به کمال. خروج از ناپایداری برای رسیدن به پایداری. اگر این سه خصیصه عالم ماده را کنار هم بگذاریم خواهیم دید که موجودات مادی چاره ای جز نزاع ندارند و نتیجه این نزاع تعادل طبیعت است. الکترون با سرعت و در مسیر مستقیم حرکت می کند و جاذبه پروتون مانع از حرکت او می شود و نتیجه می شود حرکت دورانی الکترون برگرد پروتون. همین طور است مسأله حرکت سیارات بر گرد خورشید. سدیم، مزاحم آزادی کلر است و نتیجه این تزاحم پدید آمدن نمک است.