کتاب «جامعه‌شناسی تربیت دینی (نقش تربیتی نهادهای اجتماعی در تحقق جامعه دینی)» منتشر شد

جامعه‌شناسی تربیت دینی

نقش تربیتی نهادهای اجتماعی در تحقق جامعه دینی(عبدالرضا ضرابی)

کتاب جامعه‌شناسی تربیت دینی (نقش تربیتی نهادهای اجتماعی در تحقق جامعه دینی) اثر محقق ارجمند جناب آقای عبدالرضا ضرابی توسط انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در قالب ۴۹۶ صفحه رقعی در تابستان ۱۳۹۸ منتشر شد که در ادامه معرفی کتاب در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد:

دانشمندان و جامعه‌شناسان تعاریف مختلفی دربارۀ جامعه‌شناسی به دست داده‌اند که نتایج همۀ آنها نشان می‌دهد موضوع محوری جامعه‌شناسی «تعامل اجتماعی» است. تعامل اجتماعی شامل تعامل با فرهنگ‌ها و مؤسسات و نهادهای دیگرِ اجتماعی است. بنابراین می‌توان جامعه‌شناسی را مطالعۀ رفتار و روابط انسانی در محیط‌های اجتماعی تعریف کرد.

«جامعه‌شناسی تربیتی» شاخه‌ای از جامعه‌شناسی و ترکیبی از «جامعه‌شناسی و تعلیم و تربیت» است. جامعه‌شناسی تربیتی تأکید می‌کند بر اینکه هدف‌های جامعه‌شناسی باید از طریق فرایندهای تربیتی کسب شود.  جامعه‌شناسی تربیتی دانشی است که به بررسی فعالیت‌های اجتماعی، گروه‌های انسانی، مؤسسات اجتماعی و نهادهای دیگری می‌پردازد که به نیازهای تربیتی پاسخ می‌دهند.

جامعه‌شناسی تربیت دینی رابطه و کارکرد متقابل جامعه (نهادهای جامعه) و تربیت دینی را بررسی می‌کند. به عبارت دیگر، این دانش از طرفی هدف‌های جامعه‌شناسی را در فرایند تربیت دینی جست‌وجو می‌کند و از دیگر سوی تأثیر تربیت دینی را در جامعه مشخص می‌سازد. مسلّم است که جامعه‌شناسی تربیت دینی به تربیت دینی انسان از منظر اجتماعی می‌پردازد؛ خواه جامعه خود نیز بر پایۀ مبانی دینی شکل گرفته باشد، خواه چنین نباشد.

آنچه تحت عنوان «جامعه‌شناسی تربیت دینی» در این کتاب مطرح است، پاسخی است به این پرسش اساسی:

«نقش و جایگاه نهادهای اساسی جامعه در ترویج تربیت دینی و در نتیجه تحقق جامعۀ دینی چیست و چگونه می‌توان به جامعۀ ایدئال دینی‌ای دست یافت که بر مبانی و معارف دینی و توحیدی بنیان گرفته باشد و احکام و آموزه‌های الهی در آن اجرا شود؟»

شیوۀ ما در پاسخ به پرسش بالا این بوده است که پس از تبیین مفاهیم اساسی مورد بحث مانند جامعه، نهاد، تربیت، دین و تربیت دینی، ابتدا تصویری از جامعۀ دینی ترسیم کنیم؛ سپس مقصودمان را از تربیت دینی به‌تفصیل شرح دهیم و اهداف و اصول آن را با رویکردی اسلامی تبیین کنیم؛ آن‌گاه جایگاه و نقش نهادهای اساسی جامعه یعنی خانواده، آموزش، اقتصاد و سیاست (حکومت) را در ترویج تربیت دینی که به تحقق جامعۀ دینی خواهد انجامید، بررسی کنیم.

در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت رسالت اساسی پیامبران و اولیای الهی تربیت انسان کامل است. تلاش ایشان برای تشکیل جامعۀ دینی نیز به‌منظور تحقق این هدف مهم بوده است. ساختار جامعۀ دینی، افزون بر ولایی بودن حکومت در آن، همانند هر جامعه‌ای، متشکل از نهادهایی است که می‌باید افزون بر وظایف و مسئولیت‌هایی که برای آنها تعریف شده است، برای تحقق اهداف جامعۀ دینی و هدف اصلی آن، در تعامل و هماهنگی با یکدیگر، همکاری کنند؛ زیرا هریک از این نهادها (به‌ویژه نهادهای اصلی جامعه) برای دستیابی به رشد و کمال مادی و معنوی جامعۀ خود، مکمل یکدیگرند. هیچ نهادی به‌تنهایی و فارغ از تعامل با نهادهای دیگر قادر به رساندن جامعه به هدف والای خود نیست.

مسئولیت اساسی خانواده تولید و تربیت نسل است، و این تربیت، با توجه به گسترش جامعه و نیازمندی‌های فراوان آن، بدون همکاری و تعامل با نهاد آموزش و پرورش امکان‌پذیر نیست؛ زیرا بخش بسیار بزرگی از وظایف تربیت نسل‌ها را آموزش و پرورش بر عهده دارد. ازطرفی، هم نهاد خانواده و هم نهاد آموزش و پرورش، برای دوام و استمرار و ثبات خود نیازمند برآورده شدن نیازهای مادی‌اند. در اینجا نهاد حکومت با تنظیم سیاست‌ها و خط‌مشی‌های صحیح اقتصادی، ملتزم به برآوردن این نیازهاست تا متقابلاً برای پیشبرد اهداف خاص خود و رشد و توسعۀ همگانی، از وجود نیروهای خلاق و تربیت‌شدۀ متعهد و متخصص ـ که حاصل تعامل خانواده و آموزش و پرورش است ـ در زمینه‌های مختلف بهره برد. تأثیر سیاست‌ها و عملکرد نهادهای اقتصادی در حکومت و نیز عملکرد حکومت در زمینه‌های اقتصاد خرد و کلان و بین‌الملل، لزوم همکاری و تعامل این دو نهاد را بیش از پیش روشن می‌کند.

بدین ترتیب روشن می‌شود که اولاً جامعه بدون وجود نهادها شکل نمی‌گیرد؛ ثانیاً نهادها به‌تنهایی قادر به ادامۀ حیات نیستند و لازم است در تعامل با یکدیگر به حفظ و استمرار هم کمک کنند؛ ثالثاً جامعه زمانی سمت و سوی دینی می‌گیرد و در مسیر هدف غایی تربیت یعنی رضوان و قرب الهی حرکت می‌کند که نهاد‌های آن در تعاملی سازنده و سیستماتیک، به وظایف دینی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود به‌نحواحسن عمل کنند. بنابراین اگر هریک از نهادها به هر دلیلی از وظایف اساسی خود سر باز زند یا تصمیم بگیرد بدون تعامل با دیگر نهادها به راه خود ادامه دهد، به خود و سایر نهادها آسیب خواهد رساند و در مسیر تحقق جامعۀ دینی انحراف یا سستی ایجاد خواهد کرد.

خرید الکترونیکی کتاب و دانلود فهرست و مقدمه کتاب در Eshop.iki.ac.ir

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار

بخش اول: کلیات و مفاهیم

فصل اول: مفاهیم اساسی

مقدمه

جامعه

جامعه در قرآن

کارکردهای جامعه

الف) کارکردهای عمومی جامعه

ب) کارکردهای اختصاصی جامعه

جامعه‌پذیری

نهاد و نهاد اجتماعی

ضرورت وجود نهاد در جامعه

تعریف نهاد

تفاوت نهاد اجتماعی با سازمان

ویژگی‌های نهاد

کارکرد نهاد

کارکرد پنهان و آشکار

کارکرد مثبت و منفی

انواع نهادهای اجتماعی

تربیت

تربیت و جامعه

دین

دین در نگاه اسلام

دین از منظر جامعه‌شناسی

تربیت دینی

فصل دوم: جامعۀ دینی؛ مبانی، اهداف و راه‌های تحقق آن

مقدمه

تاریخچه و ماهیت جامعۀ دینی

مقایسۀ جامعۀ دینی و غیردینی

تعریف جامعۀ دینی

مبانی جامعۀ دینی

۱. توحید

۲. عدل و احسان

۳. امام‌‌‌محوری (ولایت‌محوری)

۴. اخلاق‌محوری

۵. حق‌مداری

۶. ایمان دینی

۷. خردگرایی

۸. تدبیر الهی امور

۹. قانون‌محوری

۱۰. کمال‌جویی

۱۱. عزت‌خواهی و کرامت‌مداری

۱۲. علم و معرفت

۱۳. آزادی

۱۴. وحدت‌گرایی

اهداف جامعۀ دینی (اسلامی)

شئون و ویژگی‌های جامعۀ دینی (اسلامی)

۱. شئون جامعۀ دینی (اسلامی)

۲. ویژگی‌های جامعۀ اسلامی

راه‌های تحقق جامعۀ آرمانی اسلامی

فصل سوم: تربیت دینی

مقدمه

تربیت دینی

تربیت دینی و رابطۀ آن با سایر ابعاد

ویژگی‌های تربیت دینی

وظیفۀ تربیت دینی در جامعه

غایت تربیت دینی

تفاوت تربیت دینی و تربیت مطلق (غیردینی)

اصول تربیت دینی

۱. اصل هم‌گرایی

۲. اصل انطباق با اسلام

۳. اصل جامع‌نگری

۴. اصل تناسب و اعتدال

۵. اصل تدریج

۶. اصل استمرار

۷. اصل اولویت

۸. اصل تدبیر و مدیریت

بخش دوم: نهادهای اجتماعی و نقش تربیتی آنها در تحقق جامعۀ دینی

مقدمه

فصل چهارم: نهاد خانواده و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

اهمیت خانواده

خانواده در اسلام

جایگاه خانواده در جامعۀ دینی

جایگاه انسان در نظام هستی

اصول اسلام در نگرش به خانواده

۱. اصل خلیفۀ خدا بودن انسان

۲. اصل هدفمند بودن هستی

۳. اصل تناسب تکوین و تشریع

۴. اصل اشتراک زن و مرد در انسانیت

۵. اصل تعامل و همکاری

۶. اصل مکمل بودن زن و مرد

۷. اصل تقدس خانواده

۸. اصل محور بودن اخلاق در خانواده

نقش و مسئولیت‌های خانواده

۱. پی‌ریزی بنیان‌های شخصیتی

۲. محبت و صمیمیت

۳. جامعه‌پذیری

۴. تربیت

۵. نظام کنترل اجتماعی

۶. امنیت جامعه

۷. تعلیم و فرهنگ‌سازی

چگونه تربیت کنیم؟

فصل پنجم: نهاد آموزش و پرورش و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

مقدمه

مفهوم آموزش و پرورش

۱. آموزش

۲. پرورش

رابطۀ آموزش و پرورش

مهم‌ترین تفاوت‌های آموزش و پرورش

۳. آموزش و پرورش

اهداف آموزش و پرورش

۱. اهداف‌ اعتقادی

۲. اهداف‌ اخلاقی‌

۳. اهداف‌ علمی ـ ‌آموزشی

۴. اهداف‌ فرهنگی ـ هنری

۵. اهداف‌ اجتماعی

۶. اهداف‌ زیستی‌

۷. اهداف‌ سیاسی‌

۸. اهداف‌ اقتصادی

کارکردهای آموزش و پرورش

کارکردهای عمومی آموزش و پرورش

تأثیر آموزش و پرورش در زندگی انسان

نقش تربیتی آموزش و پرورش در تحقق جامعۀ دینی

اهداف نهاد آموزش و پرورش در جامعۀ دینی

فصل ششم: نهاد اقتصاد و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

مقدمه

مفهوم اقتصاد

نظام اقتصادی اسلام

تفاوت نظام اقتصادی اسلام با سایر نظام‌های اقتصادی

تجلی توحید در اقتصاد

تجلی توجه به معاد در اقتصاد

تجلی عدل الهی در اقتصاد

ویژگی‌های نظام اقتصادی اسلام

اهداف نظام اقتصادی اسلام

۱. امنیت اقتصادی

۲. عدالت اقتصادی

۳. رشد اقتصادی

نقش تربیتی نهاد اقتصاد در تحقق جامعۀ دینی

مؤلفه‌های اثرگذار اقتصادی در تحقق جامعۀ دینی

۱. تولید

تولید طیب

عوامل تولید

عامل کار

کار به‌مثابۀ عامل تربیت

۲. عامل سرمایه

۳. مدیریت

۴. توزیع

عدالت اجتماعی: لازمۀ نظام توزیع اسلامی

شیوه‌های از بین بردن فاصلۀ طبقاتی

۵. مصرف

بایسته‌های مصرف در اسلام

رزق حلال و تربیت دینی

مصرف و انفاق

تأثیر تربیتی نهاد اقتصاد در انسان

فصل هفتم: نهاد سیاست (حکومت) و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

مقدمه

مفهوم سیاست

تعریف لغوی سیاست

تعریف اصطلاحی سیاست

سیاست در اندیشۀ اسلام و متفکران اسلامی

ضرورت حکومت در اسلام

هدف از تشکیل حکومت در اسلام

ویژگی‌های سیاست و حکومت از نظر اسلام

کارکردهای نهاد سیاست

۱. برقراری نظم و امنیت

۲. ایجاد وحدت

۳. تحقق عدالت اجتماعی

۴. ظلم‌ستیزی

۵. اصلاح ‌جامعه

۶. جامعه‌پذیری سیاسی

۷. تربیت سیاسی

تفاوت تربیت سیاسی با جامعه‌پذیری سیاسی

پیش‌نیازهای تربیت سیاسی

آثار و نتایج تربیت سیاسی

۸. تدبیر امور اقتصادی

حکومت دینی و رسالت تربیتی

رابطۀ سیاست (حکومت) و تربیت در اسلام

فصل هشتم: ارتباط شبکه‌ای نهادها و نقش تعاملی آنها در تحقق جامعۀ دینی

مقدمه

نظریۀ عمومی سیستم و نگرش سیستمی

سیستم چیست؟

مختصات جامعۀ دینی

۱. تعامل نهاد خانواده و حکومت و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

نهاد خانواده

تبیین جایگاه نهاد خانواده در جامعۀ دینی

نقش و مسئولیت‌های خانواده در جامعۀ دینی

نهاد حکومت (سیاست)

وظایف نهاد حکومت (سیاست) در جامعۀ دینی

۲. تعامل نهاد خانواده و آموزش و پرورش و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

نهاد آموزش و پرورش

آموزش و پرورش در جامعۀ دینی

نحوۀ تعامل نهاد خانواده و آموزش و پرورش

۳. تعامل نهاد خانواده و اقتصاد و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

نهاد اقتصاد

اهداف اقتصادی در جامعۀ دینی

نقش نهاد خانواده در اقتصاد

تأثیر نهاد اقتصاد در خانواده

۴. تعامل نهاد آموزش و پرورش و سیاست (حکومت) و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

۵. تعامل نهاد آموزش و پرورش و اقتصاد و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

۶. تعامل نهاد اقتصاد و سیاست (حکومت) و نقش آن در تحقق جامعۀ دینی

هدف‌های مهم اقتصادی دولت

پیوست‌ها

پیوست ۱: سیاست‌های کلی خانواده

پیوست ۲: جزئیات سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

هدف‌های عملیاتی و راهکارها

پیوست ۳: تاریخچۀ اجمالی آموزش در اسلام

تحول در تعلیم و تربیت

مراحل تعلیم و تربیت

مراکز تعلیم‌ و تربیت‌ آموزش‌ عالی

منابع

الف) کتاب‌ها

ب) نشریات