لقمان سرخسی

لُقمان، یکی از عرفای قرن چهارم هجری اهل سرخس خراسان و معاصر ابوسعید ابوالخیر می‌باشد. آرامگاه بابا لقمان در یک کیلومتری شمال شهر سرخس قرار دارد. از بناهای قدیمی سرخس که هنور باقی است بنای عظیم و پرشکوه (ولی مخروبه) مقبره بابا لقمان همان لقمان سرخسی عارف شوریده عصر ابوسعید است. بعضی ساختمان کنونی مزار بابا لقمان را اثری از عصر سلجوقی می‌دانند

لُقمان، یکی از عرفای قرن چهارم هجری اهل سرخس خراسان و معاصر ابوسعید ابوالخیر می‌باشد. آرامگاه بابا لقمان در یک کیلومتری شمال شهر سرخس قرار دارد.

از بناهای قدیمی سرخس که هنور باقی است بنای عظیم و پرشکوه (ولی مخروبه) مقبره بابا لقمان همان لقمان سرخسی عارف شوریده عصر ابوسعید است. بعضی ساختمان کنونی مزار بابا لقمان را اثری از عصر سلجوقی می‌دانند و بعضی مانند پوپ از بناهای قرن هشتم تصور کرده‌اند.^[۱]

ابن بطوطه درباره لقمان گفته‌است: «ازمشهد به سرخس رفتیم که شیخ لقمان سرخسی از مردم آن شهر بوده‌است.»

درکتاب اسرار التوحید صفحه ۱۶۳ آمده‌است: «لقمان سرخسی در ابتدا مجاهده بسیار داشت و معامله با احتیاط. ناگاه کشفی افتادش و عقلش برفت. گفتند لقمان آنچه بود و این چیست؟ گفت هرچند بندگی کردم بیش می‌بایست، درماندم و گفتم الهی پادشاهان را چون بنده پیر شود آزادش می‌کنند، تو پادشاه عزیزی و در بندگی تو پیر گشتم آزادم کن. گفت ندایی شنیدم که گفتند ای لقمان آزادت کردیم و نشان آن این بود که عقل از تو برگیریم. پس وی از عقلای مجانین بوده‌است.»

و از شیخ ابوسعید ابوالخیر روایت کرده‌اند که: «یک روز از پیش خواجه ابوعلی می‌آمد و به شارستان سرخس رسید، لقمان مجنون بر تلی از خاکستر نشسته بود.» ابوسعید بسیار گفتی که: «لقمان آزاد کرده حق است از امر و نهی.»

شیخ عطار نیشابوری از زبان لقمان سرخسی می‌گوید:

گفت لقمان سرخسی کای اله

پیرم و سرگشته و گم کرده ره

از مشاهیر معاصر با لقمان، می‌توان از شیخ ابوسعیدابی الخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی را نام بردو عطارنیشابوری درتذکره الاولیاءاز وی یادکرده‌است.^[۲]

ازابوسعید درسرخس پرسیدند که ظریف کیست؟ شیخ گفت: درشهرشما لقمان.^[۳]

در روح الارواح سمعانی آمده: آورده‌اند که لقمان سرخسی را وقتی موی بر سر دراز گشته بود، بر خاطرش گذشت که کاشکی درمی بودی که به گرمابه شدمی و موی باز کردمی. هنوزش این آواز به خاطر نیامده بود که جملهٔ صحرا زر دید. لقمان دیده فرا کرد و با خود گفت:^[۴]

گر من سخنی بگفتم اندر مستی

اشتر به قطار ما چرا دربستی