میرزامهدی آشتیانی

میرزامهدی آشتیانی (۱۳۰۶-۱۳۷۲ق/۱۸۸۸-۱۹۵۲م)، حکیم، عارف و دانشمند شیعه قرن چهاردهم هجری قمری و از شاگردان سیدالحکماء آقامیر شیرازی، میرزا محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، آخوند خراسانی و شیخ فضل الله نوری بود.

از ویژگی‌های آشتیانی سفرهای وی به کشور‌ها و شهرهای مختلف دنیاست. او دارای تألیفات مختلفی در حکمت و فلسفه، اصول و عرفان است که غالب آن‌ها حاشیه و شرح آثار دیگران است.

تولد، نسب و درگذشت

میرزامهدی به سال ۱۳۰۶ق در تهران زاده شد. پدر او میرزاجعفر برادرزاده و داماد میرزا محمدحسن آشتیانی ملقب به «میرزاکوچک»، از عالمان تهران بود.

میرزا مهدی در ۶۴ سالگی درگذشت و در قم در رواق بالاسر حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.

تحصیلات

میرزامهدی دوران کودکی و نوجوانی را در تهران گذراند. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، برای آموختن علوم رایج زمان، در درس استادان مشهور تهران شرکت کرد. ادبیات، اصول و فقه را در حد سطح، نزد پدر و سپس در حوزه درس آقاشیخ حسن طالقانی و آخوندملا عبدالرسول فراگرفت. خارج فقه و اصول را نزد شیخ فضل‌الله نوری و آقا سید عبدالکریم مدرّس مدرسه مروی تهران و دیگر عالمان بنام تهران، آموخت.

مبانی ریاضیات را در مکتب شیخ عبدالحسین سیبویه، میرزا غفّاریان نجم الدّوله، میرزا جهانبخش منجم بروجردی و آقاشیخ محمدحسین ریاضی تعلیم دید.

فلسفه مشّاء را نزد میرزا حسن کرمانشاهی و حکمت اشراق و عرفان را نزد آقا میرزا هاشم اشکوری و حکمت متعالیه را نزد سیدالحکما آقامیر شیرازی، فراگرفت.

طب قدیم را نزد میرزا محمدحسین و میرزا ابوالقاسم نائینی و طبّ جدید را به وسیله میرزا علی اکبرخان ناظم الاطباء و میرزا ابوالحسن خان رئیس الاطباء آموزش دید.^[۱]

سفر به عتبات

آشتیانی در ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م برای ادامه تحصیلات عالی عازم عتبات شد و در نجف در درس آخوند ملامحمدکاظم خراسانی شرکت کرد، ولی به علت بیماری پس از یک سال اقامت به ایران بازگشت. در سال ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م بار دیگر به عتبات سفر کرد و در درس سید محمدکاظم یزدی شرکت جست. پس از اقامت کوتاهی باز به ایران برگشت و برای سومینبار عازم عتبات گردید و در این سفر در درس مشایخ دیگر مانند سید محمد فیروزآبادی، میرزا محمدحسین نائینی، آقا ضیاء الدین عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی حاضر شد.^[۲]

اجتهاد

مرقد میرزا مهدی آشتیانی در حرم حضرت معصومه

با اینکه وی در مجموع، مدت کوتاهی در درس عالمان نجف حضور یافت، اما به دلیل مهارت علمی و دانشی که طی سال‌ها اندوخته بود، به گفته خودش، از همه استادان یاد شده به دریافت اجازه روایت و اجتهاد نایل آمد.^[۳]

تدریس

آشتیانی در مدت اقامت در عتبات، در کنار تحصیل، به تعلیم و تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت. وی بازگشت به ایران را برماندن در عتبات ترجیح داد. مدتی در قم و اصفهان و مشهد ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام به زادگاهش تهران برگشت و برای همیشه در این شهر ماندگار گشت و به تدریس پرداخت و حوزه درسی وسیعی را به ویژه در حکمت و عرفان، پدید آورد.

سیر و سفر

از ویژگی‌های او این بود که در محدوده جغرافیایی ایران و عراق و نیز در دایره کتاب و مدرسه ماندگار نشد و به سیر و سیاحت نیز پرداخت و از این رهگذر تجربه‌های فراوان به دست آورد.

وی پیش از سفر اول به نجف به بخارا رفت و یک سال در آنجا ماند و ضمن آشنایی با مردم و عالمان آن دیار، به تدریس پرداخت و دوبار به مصر سفر کرد. هندوستان و نیز بسیاری از کشورهای اروپا مانند فرانسه، ایتالیا، بلژیک و انگلستان را دید و در این جهانگردی با متفکران و فیلسوفان آن کشور‌ها آشنا شد و بحث‌ها و برخوردهای علمی وفکری داشت.^[۴]

کتاب اساس التوحید

آثار

آشتیانی دارای تألیفات چندی است که عمدتاً درباره عرفان و فلسفه نوشته شده است. برخی از آثار وی عبارتند از:

1. اساس التوحید، به زبان فارسی، تهران، ۱۳۳۰ش.
2. تعلیقه رشیقه علی شرح منظومه السبزواری، به زبان عربی.
3. حاشیه بر اسفار، به عربی.
4. حاشیه بر شفاء ابن سینا.
5. حاشیه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی.
6. حاشیه بر المکاسب المحرمه شیخ مرتضی انصاری.
7. حاشیه بر رسائل شیخ انصاری.
8. رساله‌ای در جبر و تفویض و علم اجمالی و طلب واراده و وحدت وجود و قاعده صدور.
9. حاشیه بر فصوص الحکم ابن عربی.
10. حاشیه بر فصوص فارابی.
11. حاشیه بر مصباح الانس.^[۵]

پانویس

1. پرش به بالا↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۴۶ش، ج۵، ص۲۷۳.
2. پرش به بالا↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
3. پرش به بالا↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
4. پرش به بالا↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
5. پرش به بالا↑ مدرس، ج۵، ص۲۷۳؛ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفاء، ۱۳۵۹ش، ص۶۴.

منابع

• خیابانی تبریزی، ملاعلی، علماءمعاصرین، تهران، مطبعه اسلامیه، ۱۳۶۶ق.
• صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخّر بر صدرالمتألّهین، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۹ش.
• مدرّس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش.