میرزا جواد آقا مَلکی تبریزی (متولد اواخر قرن ۱۳ یا اوایل قرن ۱۴ – ۱۳۴۳ق در تبریز) فقیه، عارف و استاد اخلاق. کتاب المراقبات یا اعمال السَّنَه از آثار اوست. گفته شده امام خمینی از شاگردان اوست، ولی این ادعا ثابت شده نیست.

محتویات

زندگی نامه و تحصیلات

المراقبات

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، فرزند میرزا شفیع در شهر تبریز متولد شد. تاریخ دقیق ولادت وی مشخص نیست، اما گفته شده اواخر قرن ۱۳ یا اوایل قرن ۱۴ قمری بوده است. دلیل نامگذاری او به ملکی، نسبت فامیلی با خاندان ملک‌التجار تبریزی است.

علوم صرف، نحو،‌ معانی و بیان و دروس مقدماتی دیگر را در تبریز فرا گرفت و پس از مدتی سطح را به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به نجف سفر کرد. وی در درس‌ میرزا حسین نوری، حاج آقا رضا همدانی و آخوند خراسانی شرکت کرد اما مهم‌ترین استادش، حسینقلی همدانی بود. ملکی تبریزی مدت ۱۴ سال همیشه همراه او بود و ارادت ویژه‌ای به وی داشت.^[۱] در سال ۱۳۲۱ قمری، از نجف به تبریز بازگشت و به ترویج دین پرداخت.^[۲] در سال ۱۳۲۹ ق (۱۲۹۰ ش) و در ابتدای جریانات مشروطه و درگیری‌های تبریز مجبور به عزیمت به شهر قم شد و تا پایان عمر نیز در همانجا ماند.^[۳]

تدریس

در ابتدای ورود به قم و پیش از ملاقات با شیخ عبدالکریم حائری و تأسیس حوزه علمیه قم، ملکی کتاب مفاتیح الشرایع فی الفقه را تدریس می‌کرد. دو مجلس اخلاق داشت، یکی در منزل برای خواص و دیگری در مدرسه فیضیه برای عموم که جمعی از بازاریان قم نیز در آن درس شرکت داشتند. نماز جماعت را در بالای سر حضرت معصومه (س) اقامه می‌کرد.^{[نیازمند منبع]}

شاگردان

• اسماعیل بن حسین تائب
• سید محمود مدرسی
• حسین فاطمی قمی
• سید محمود یزدی
• ملا علی همدانی
• محمود مجتهدی
• عباس تهرانی
• عبدالله شالچی^[۴] [۵]

مشهور است که امام خمینی نیز از شاگردان میرزا جواد ملکی تبریزی بوده است اما آیت‌الله خامنه‌ای از قول امام خمینی نقل می‌کند که تنها دو جلسه در درس میرزا جواد ملکی تبریزی شرکت کرده و ازین که نتوانسته بیش از این در درس وی شرکت کند، افسوس خورده است.^[۶]

آثار علمى

رساله لقاء الله

• اسرار الصلاه: کتابی که حاوی هزار نکته از اسرار نماز است و برخی از اسرار طهارت و تفکر را گوشزد می‌کند و به معانی وسوسه و الهام می‌پردازد. با بحث از گناهان کبیره اشاره‌ای به توبه نموده و حضور قلب و حالات ملکوتی آدمی را توضیح می‌دهد.
• المراقبات یا اعمال السَّنَه: در این اثر مقدّمه‌ای کوتاه درباره دعا و راز و نیاز آمده است و اعمال ماه‌های مختلف، آثار و برکات روحی و معنوی آنها توضیح داده شده است. علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان، تقریظی بر این کتاب نوشته است.
• رساله لقاء الله: کتابی است که در راستای راه تهذیب نوشته شده و معنای «لقاء الله» و آیات مربوط به آن را توضیح داده و راه موفقیت الهی را برای سالکین بیان می‌نماید.
• کتابی در فقه
• رساله در حج
• حاشیه فارسی بر غایه القصوی^[۷][۸]

درگذشت

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، در ۱۱ ذی‌الحجه سال ۱۳۴۳ ق (۱۲ تیر ماه ۱۳۰۴) درگذشت. پیکر او پس از تشییع در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.^[۹][۱۰]