۲۰۲۰-۰۲-۰۸

نشست علمی «اخلاق سیاسی» ، پنج شنبه ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ با حضور صاحب‌نظران، محققین، طلاب و دانش‌پژوهان حوزوی و دانشگاهی در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.

در این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی و حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد نوروزی و جناب آقای دکتر علیرضا صدرا به عنوان کارشناس و جناب آقای دکتر مرتضی یوسفی راد به ‌عنوان دبیر علمی در خصوص اخلاق سیاسی، به تبادل‌نظر و بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

دبیر علمی نشست، در ابتدا سه سوال مهم را مطرح کردندکه محورهای گفتگوها را شکل می داد:

محورهای گفت‌و‌گو:

1. مفاهیم اساسی اخلاق سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی
2. دلایل عدم کارآمدی ارزش­های تولیدشده در شرایط فعلی جامعه
3. راهکارهای بهره­گیری از اخلاق سیاسی در تحکیم روابط سیاسی و اجتماعی

دکتر صدرا ضمن تأکید بر اهمیّت و ضرورت پرداختن به این بحث، چیستی و چرایی، چگونگی­شناسی و چگونگی­سازی را از مسائل مهمّ اخلاق سیاسی دانستند؛ چرایی و چیستی ناظر به فلسفه و حکمت اخلاق، چگونگی­شناسی ناظر به دانش اخلاق و چگونگی­سازی ناظر به فنّ اخلاق است.

ایشان در تبیین نسبت میان اخلاق و سیاست در نظام توحیدی اسلام رابطۀ میان این دو را به رابطۀ روح و جسم تشبیه کردند. از نظر ایشان اخلاق و سیاست مبدأ، نظام و هدف واحدی دارند و با حفظ دوگانگی­شان عین هم هستند؛ تعیّن و تشخّص سیاست به اخلاق، و تحقّق و تحصّل اخلاق به سیاست است.

دکتر صدرا کارنامۀ انقلاب اسلامی را در عرصۀ تحقّق اخلاق و سیاست توحیدی بسیار موفّق ارزیابی کردند و بی­اخلاقی­های موجود در جامعه را ناشی از خود­برتر­بینی­ها و منفعت­طلبی­های فردی، جناحی و ملّی دانستند.

ایشان در بخش دیگری از سخنان­شان با تأکید بر ظرفیّت و ضرورت موجود در جمهوری اسلامی برای کارآمدسازی اخلاق سیاسی در تحکیم روابط سیاسی و اجتماعی، با استناد به آراء سیاسی فارابی راهبردهایی را در این زمینه ارائه کردند که روزآمدسازی مطالب، مهندسی اخلاق (نظام­سازی و هنجارسازی اخلاق)، مدیریّت جریان­سازی فرهنگی (بسیج تمامی منابع، نیروها و نهادها)، نظارت و کنترل (پایش) و آسیب­شناسی و آسیب­زدایی از جملۀ آنها است.

دکتر نوروزی با تأکید بر بسترهای اجتماعی اخلاق سیاسی ظهور انقلاب اسلامی را زمینه­ساز بروز شکل­گیری مفاهیم اخلاقی با مضامین به شدّت سیاسی دانستند که مفهوم «اخوّت» از جملۀ این مفاهیم است.

ایشان در ادامه به آسیب­شناسی اخلاق انتخابات ـ به عنوان یکی از مصادیق روشن اخلاق سیاسی ـ پرداختند. از نظر ایشان این آسیب ناشی از نهادینه نشدن اخلاق در افراد جامعه است و نیز عدم اهتمام به تولید اخلاق متناسب با این پدیده است؛ به عبارت دیگر، خلأ فرهنگ­سازی و اخلاق­سازی در این عرصه سبب شده است که انتخابات به عنوان بخشی از مؤلّفۀ فرهنگ غرب، پیوست فرهنگی و اخلاقی خود را نیز به تدریج وارد فرهنگ ما کند.

حجت الاسلام دکتر نوروزی در بررسی دلایل ناکارآمدی ارزش­های تولیدشده در نظام جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی جامعه به سه عامل مهمّ پرداختند:

• مبانی فکری و عمل بر اساس شاکله؛ وجود خلأ اخلاقی در افراد جامعه
• عوامل نهادی و ساختاری؛ خلأ ساختارها و نهادهای متولّی امور اخلاقی
• عوامل کنشی و رفتاری ناشی از خلأهای قبلی

همچنین ایشان در مقام ارائۀ راهکار برای حلّ معضل ناکارآمدی اخلاق سیاسی به سه راهبرد عمده اشاره کردند:

• توجّه به ضرورت و اهمیّت اخلاق سیاسی در عرصۀ کارآمدی و کارآمدسازی، و به دنبال آن تأسیس یک سازمان کلان برای تقسیم وظایف میان نهادهای مختلف جامعه اعمّ از حوزه، دانشگاه و مدرسه
• ارائۀ تعریف دقیق و مورد اجماع از فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ تعلیم و تربیت و تعیین مبانی، اصول و اهداف و روش­های آنها
• شناسایی دقیق آسیب­ها و اتّخاز راهبردهای متناسب با هر آسیب

دکتر نجف لک­زایی با توجّه به حجم اندک متون تولید شده در حوزۀ اخلاق سیاسی و فقدان یک گرایش و رشتۀ علمی ناظر به این بحث در مجامع حوزوی و دانشگاهی، کارنامۀ جمهوری اسلامی ایران را در حوزۀ این دانش ضعیف ارزیابی کردند. از نظر ایشان دلیل این امر آن است که نه از سوی دولت (نهاد اداره­کنندۀ جامعه) و نه از سوی جناح­ها و احزاب اجتماعی مطالبه­ای در این خصوص صورت نگرفته است.

ایشان با این استدلال که فضایل اخلاقی جز در عرصۀ اجتماع تحقّق نمی­یابند و جامعه نیز بدون تشکیلات سیاسی مقدور نیست، فلسفۀ اصلی تأسیس دولت را گسترش خیرات و مبارزه با شرور دانستند و بر این اساس نتیجه گرفتند که هم علم اخلاق با علم سیاست و هم فعل اخلاقی با فعل سیاسی در ارتباط است.

همچنین ایشان ضمن تأکید بر محبّت ارادای به عنوان مهم­ترین عامل هم­بستگی اجتماعی، بهترین نوع محبّت ارادی را محبّتی دانستند که بر اساس خیر و فضیلت (اخلاق) پدید آید و ایجاد آن را اصلی­ترین وظیفۀ دولت برشمردند.

حجت الاسلام دکتر لک­زایی در بخش پایانی سخنان­شان گسترش اخلاق در جامعه را نیازمند متقاضی و مصرف­کننده دانستند. از نظر ایشان ایجاد یک دستگاه برای تولّی گسترش اخلاق در جامعه کفایت نمی­کند و نظام سیاسی برای اخلاقی بودن لازم است تمامی ارکان و اجزاء آن اخلاقی عمل کنند.

در ضمن این نشست اساتید محترم به پرسش­های حضّار نیز پاسخ دادند.