کرسی ترویجی «انسان متعالی در فلسفه نوصدرائیان» با حضور اساتید و پژوهشگران فلسفه و کلام برگزار شد.

به همت پژوهشکده فلسفه وکلام اسلامی؛ کرسی ترویجی «انسان متعالی در فلسفه نوصدرائیان» با حضور اساتید و پژوهشگران فلسفه و کلام در مرکز همایش های غدیر قم برگزار شد.

در این نشست، ابراهیم علیپور «رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی» اظهار داشت: چند سالی است که یکی از دغدغه های بنده جمع آوری یک هندسه معرفتی از انسان متعالی در حکمت اسلامی است؛ به همین جهت، مجموعه ای از آثار و رساله ها تولید شده است و محققان زیادی در تکمیل این منظومه کمک می‌ کنند.

وی گفت: دستگاه حکمت متعالیه با دستگاه حکمت اسلامی تفاوت های معنا داری دارند و نکته دیگر هم رابطه بین انسان کامل و انسان متعالیه است که بین این دو تفاوت وجود دارد؛ انسان کامل در عرفان تجلی تام و تمام اسماء و صفات الهی است و در برخی از تعابیر تجلی تام ذات، اسماء و صفات خدا می باشد ولی انسان متعالی ذو مراتب است و نظریات زیادی در این زمینه مطرح است.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به نگاه افلاطون به انسان متعالی تصریح کرد: او حکمت را جزو شرایط ضروری انسان متعالی می‌ داند حتی ریاضیات را جزو شرایط او می‌ داند، یعنی بر اساس آن نگاه، انسان متعالی را در رأس هرم ترسیم می‌ کند یا حضرت امام(ره) در حوزه ذومراتب بودن میان انسان حیوانی با تجرد عقلانی و تجرد وحیانی ویژگی هایی را مطرح کرده اند.

وی افزود: مجموعه دستگاه حکمت متعالیه برای ترسیم وجودی انسان تلاش می‌ کند و  ما در این نشست ابتدا به مبانی انسان شناسی امام اشاره می‌ کنیم، در ادامه، به تعریف امام راحل از انسان می‌ پردازیم و در نهایت خواهیم گفت که چه شاخصه هایی برای انسان از دید حضرت امام(ره) وجود دارد.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: مبانی که حضرت امام(ره) برای انسان متعالی طرح می‌ کنند، هم از مبانی کلامی و دینی و هم از مبانی فلسفی و حکمت متعالیه بهره می‌ برد؛ امام راحل بر توحید عملی تأکید بسزایی دارد و این را برخلاف ملاصدرا شاخص ترین نقطه در استکمال و تعالی انسان می‌ داند.

وی با بیان این که حضرت امام(ره) بر عدالت محوری در انسان متعالی تأکید دارد، گفت: به عنوان مثال، امام راحل در بحث ولایت فقیه می‌ گوید اگر ولی فقیه یک بار در عمر خودش گناه کند، از ولایت و تعالی ساقط می‌ شود.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: امام(ره) به اصالت وجود قائل است و می‌ فرماید امهات اصول بحث اصالت وجود است و هر چه قدر به فقر محض در محضر خدا نزدیک تر شود، به تعالی قرب بیشتری پیدا می‌ کند.

وی افزود: حضرت امام(ره) یک چارچوب دینی، شرعی، فلسفی و عرفانی برای انسان متعالی ترسیم می‌ کند که همگی با هم مرتبط هستند و بر اساس همین تعریف، در مصباح الهدایه می‌ فرمایند: انسان کامل که شاخص ترین و والاترین مرتبه انسانی متعالی است، به جایی می‌ رسد که هیچ فاصله ای میان او و حضرت حق نیست، جز ذات حضرت حق.

سپس، حجت الاسلام والمسلمین باقر صاحبی «مدیر گروه فلسفه دانشنامه امام خمینی(ره) و پژوهشگر فلسفه و کلام» در نقد مطالب ارائه شده اظهار داشت: در این چهل سال بعد از انقلاب آثار عرفانی، فلسفی و اصولی امام راحل مظلوم واقع شده است.

وی با بیان این که امام خمینی(ره) یکی از مؤسسان عرفان اسلامی است، گفت: واقعاً مبانی حضرت امام از عرش بر قلب ایشان نازل شده است، از این رو این گونه جلسات باید با قوت بیشتری برگزار شود و ما برای این که جایگاه و مبانی امام راحل روشن شود، به مقدمات می‌ پردازیم.

مدیر گروه فلسفه دانشنامه امام خمینی(ره) تصریح کرد: حضرت امام(ره) در مباحث فلسفی راه رسیدن به فلسفه را تنها بحث و استدلال نمی داند و مباحث شهودی و کشفی را برای سامان دادن یک نظام فلسفی متقن لازم می‌ داند و معتقد است با معرفت قلبی برخی مباحث فهمیده می‌ شود، هر چند تعارضی با حجیت عقل ندارد.

وی با اشاره به این که کشف و شهود در نظر امام راحل رتبه بالایی دارد، افزود: ایشان در عین حال کشف و شهود را به عقل ارتباط می‌ دهد و دو نقش اساسی برای برهان و عقل مطرح می‌ کند، یکی استدلال و دیگری برای شکل دادن به شهودات.

حجت الاسلام والمسلمین صاحبی اظهار داشت: امام(ره) در منابع فلسفی خود فوق العاده از مکاتب و شخصیت های قبل و بعد از اسلام استفاده کرده است که نشان از احاطه ایشان بر فلسفه دارد و همواره در طرح این مسأله بوده که در مورد نفس و انسان شناسی یک پیشینه ای را بگوید و نظر خود را در نهایت بیان کند.

وی گفت: انسان شناسی امام خمینی(ره) به صورت یک قضیه حقیقیه است، یعنی معرفتی که همه انسان ها را از گذشته، حال و آینده در بر می‌ گیرد و چنین شناختی باید با ابزار تعقل و فلسفه شکل بگیرد؛ انسان شناسی امام راحل به موازات انسان شناسی حکمت متعالیه می باشد و تا حد زیادی وامدار افکار ملاصدرا است.

این پژوهشگر فلسفه و کلام با بیان این که انسان شناسی امام خمینی(ره) قوت و شدت و استحکام خاصی دارد، تصریح کرد: قلم امام در فلسفه رو به جلو است یعنی نوعا سر از عرفان درمی آورد که برای تکمیل فلسفه این کار را می‌ کند تا فلسفه را با شریعت تطبیق بدهد.

وی افزود: قبول داریم که عقل نظری و عقل عملی در ابتدا جدا هستند ولی جناب صدرا در آثار متعددش قائل است که در مرحله عالیه یعنی فناء فی الله متحد می‌ شوند که امام خمینی(ره) هم همین حرف را می‌ زند و این نهایت کمال انسان است.

در ادامه این نشست، خانم فاطمه بهجت «پژوهشگر فلسفه و کلام جامعه الزهرا(س)» اظهار داشت: طرح انسان متعالی امام خمینی(ره) با همکاری پژوهشکده فلسفه و کلام در طول یک سال انجام شده است.

وی گفت: مدخل اندیشه های نوآورانه امام خمینی(ره) در مباحث انسان شناسی تقدم عمل بر نظر است که می‌ توان حکمت امام خمینی(ره) را حکمت عملی دانست و در آثار امام راحل نیز اثر فلسفی محض یا عقلی صرف ندارند و رویکرد غالب آثار ایشان، اخلاقی است.

این پژوهشگر فلسفه و کلام با بیان این که این مطلب در کتاب «جنود عقل و جهل» امام خمینی(ره) به خوبی دیده می‌ شود، تصریح کرد: توحید امام راحل هم در راستای همین نگاه عمل گرایانه به علم است، چون می‌ فرمایند ما در بحث های نظری توحید برای کسی که عمری در این راه تلاش بکند، بدون عمل هیچ فایده ای ندارد.

وی افزود: توحید عملی در تکامل انسان از نظر امام(ره) خیلی اهمیت دارد و همین طور در ارتباط با نقش فطرت در تکامل انسان نیز باید دقت بیشتری شود که از جمله آنها ابتکار ایشان در طرح واژه های فطرت مخموره و محجوبه است.

خانم بهجت اظهار داشت: فطرت ظرفیت عظیمی دارد چراکه یک بحث فراگیر در همه انسان ها است و برای جهان شمول کردن اندیشه های امام راحل خیلی کمک می‌ کند.

وی با تأکید بر تعالی اجتماعی در اندیشه امام خمینی(ره) برای انسان متعالی گفت: امام خمینی(ره) از یک سو به انسان متعالی و از سوی دیگر به جامعه متعالی توجه دارد؛ از این رو، می‌ توان گفت که امام خمینی(ره) دارای فلسفه، عرفان، اخلاق و حکمت اجتماعی است.

در ادامه این نشست، علیپور در تکمیل مباحث خود اظهار داشت: حضرت امام(ره) همانطور که خانم صاحبی فرمودند، انسان متعالی انسانی است که نقش خود در جامعه نیز ایفا کند، به همین جهت قائلند که ولی فقیه یعنی انسان متعالی و کسی که شاخصه های تعالی فردی و اجتماعی را دارد.

وی گفت: امام خمینی(ره) قائل است که انسان متعالی حد یقف ندارد و از این منظر مثل ملاصدرا است و در این صورت، انسان متعالی جامع مراتب هستی است و مراتب انسان متعالی با مراتب حقیقت هستی قابل تطبیق است.

در ابتدای این نشست، ذوالفقار ناصری «دبیری علمی نشست» با بیان این که پژوهش ها در زمینه انسان و شناخت ابعاد وجودی او از دیر باز مورد توجه اندیشمندان مختلف بوده است، تصریح کرد: آثار زیادی در این زمینه تولید شده و در میان آثار متکلمان و فیلسوفان مسیحی و اسلامی انسان شناسی بحثی رایج به شمار می‌ رود.

وی افزود: تقریباً آثار هر فیلسوفی را که بررسی کنیم، موضوع انسان شناسی و ارتباط میان انسان و حوزه های فکری او یکی از مباحثی بود که به جدیت مورد بررسی قرار گرفته است.

ناصری خاطرنشان کرد: پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از سال گذشته تا به امروز ۸ اثر پژوهشی قابل استفاده را ارائه و تولید کرده که در پایان این نشست رونمایی می‌ شود.

گفتنی است در پایان این نشست، محفل پرسش و پاسخ بین حاضران در نشست و اساتید مطرح کننده بحث برگزار شد و همچنین از آثار این تولید شده در یک سال گذشته از سوی این پژوهشکده، رونمایی شد.