شیخ عثمان تویلی

شیخ عثمان سراج‌الدین تویلی از عارفان کرد و پیران نقشبندیه است.

شیخ عثمان، ملقب به سراج‌الدین، نخستین جانشین مولانا خالد شهرزوری در مناطق کردستان است که به سال ۱۱۹۵ هـ. ق در قریهٔ «ته‌ویلی» (تویلی/تویله) در بخش حلبچه از استان سلیمانیه متولد شد. پدرش خالد بن عبدالله بن سید محمد بن سید درویش بن سید مشرف بن سید جمعه بن سید طاهر از سادات حسینی است.

سید طاهر از تیرهٔ سادات نعیمی است که در کوهستان حمرین در حوالی بغداد سکونت داشته‌است و بعدها به اورامان کوچ کرده و در قریهٔ «ته‌ویلی» ماندگار شده‌است.

مادر شیخ عثمان «حلیمه» نام داشته و دختر فقیه ابوبکر تویله‌ئی مشهور به «فَقی هَیْ‌بکر (فقیه ابوبکر)» نوادهٔ فقیه احمد غزائی بغدادی بوده که از فرزندان شیخ زکریای کاکو زکریائی است و نسبشان به ابوالحسن شاذلی می‌رسد و از سادات حسنی است. فقیه احمد نیز در کودکی برای تحصیل، بغداد را پشت‌سر نهاده و رهسپار کردستان شده و سرانجام در ته‌ویلی ماندگار می‌شود و در همان‌جا تشکیل خانواده می‌دهد.

شیخ عثمان از همان آغاز کودکی آثار هوش و ذکاوت از سیمایش آشکار بوده و در کودکی به تحصیلات مقدماتی و فراگرفتن قرآن و بعضی از کتاب‌های دینی می‌پردازد و آن را در نواحی «بیاره» و «خرپانی» و «خرمال» و سلیمانیه ادامه می‌دهد. سپس به بغداد رفته، چهار سال در مسجد غوث‌الاعظم (شیخ عبدالقادر گیلانی) اقامت می‌گزیند و به آموختن صرف و نحو و منطق و کلام و دیگر علوم ادبی متداول آن زمان می‌پردازد. در همین خانقاه بوده‌است که از حسن اتفاق با مولانا خالد شهرزوری نقشبندی آشنا شده، به سلک مریدان او می‌پیوندد و همچون یار غار، ندیم این پیر طریقت و عارف روشن‌ضمیر می‌گردد و در سفرهای مولانا به اطراف سلیمانیه و اورامان و چشمه‌سارهای زیبای «سرچنار» و حلبچه و خرمال و شهرزور، همراه وی بوده‌است. هنگامی که مولانا خالد در آخرین باری که بغداد را ترک نموده و از آنجا به شام مهاجرت می‌کند، شیخ عثمان را، که اجازهٔ ارشاد یافته، به‌عنوان خلیفه و جانشین خویش روانهٔ کردستان می‌گرداند. شیخ عثمان به اورامان بازمی‌گردد و به‌جز دو سالی را که در سلیمانیه به‌سر می‌برد، بقیهٔ اوقات را گاه در «بیاره» و گاهی در ته‌ویلی اقامت می‌کرده‌است، به سال ۱۲۷۲ هـ. ق در ته‌ویلی خانقاهی ساخته و در همان‌جا ماندگار شده، به امر ارشاد می‌پردازد و خانقاهش محفل انس عارفان و یاران اهل طریقت می‌گردد و عرفا و علما و ادبای بسیاری در آنجا تربیت می‌شوند. شیخ عثمان دارای شش فرزند ذکور بوده که چهار تن از ایشان پس از والد ماجدشان به درجه ارشاد رسیده‌اند: شیخ محمد ملقببه بهاالدین متولد۱۲۵۲ ه‍.ق متوفای ۱۲۹۸ ه‍.ق شیخ عبدالرحمن متخلص به ابوالوفا متولد ۱۲۵۳ ه‍.ق متوفای ۱۲۸۵ه‍.ق شیخ عمر ملقب به ضیاالدین متولد سال ۱۲۵۳ ه‍.ق متوفای ۱۳۱۸ ه‍.ق شیخ احمد ملقب به شمس الدین متولد۱۲۶۶ ه. متوفای ۱۳۰۷ ه‍.ق شیخ معروف متولد۱۲۵۱ ه‍.ق متوفای ۱۲۷۷ ه‍.ق شیخ عبدالحکیم؟ شیخ پس از سال‌ها ارشاد و ترویج شریعت و طریقت، چون رفته‌رفته در خویش رنج بیماری و زمین‌گیری را حس می‌کند، امور ارشاد و رهبری را به فرزندان شایستهٔ خویش می‌سپاردو سرانجام در شب سه‌شنبه سیزدهم شوال ۱۲۸۳ هـ. ق در ۸۸سالگی از دنیا می‌رود و در سایهٔ درختان سرسبز ته‌ویلی به خاک سپرده می‌شود. متن یکی از نامه‌های مولانا خالد شهرزوری برای شیخ: باسمه تعالی برادر طریقه فقیه عثمان، سلمکم اللهعما لا یلیق به حالکم الدنیا سجن المومن دنیا زندان مؤمن است. مناسب حال زندانی درد و الم و اندوه و مصیبت است. از تلون احوال دلتنگ نباشد و از عدم حصول آمال دل گیر نگردند، فان مع العسر یسرا*ان مع العسر یسرا با یک تنگی، دوفراخی مقرون فرموده‌است. همانا که دنیا و فراخی آخرت خواسته. با کریمان کارها دشوار نیست والسلام خالد

از جمله بزرگان و عالمانی که در محضر او بوده‌اند می‌توان به مولانااحمد نودشی، ملا علی قزلجه، مفتی زهاوی و مولوی کرد … اشاره کرد. ملا حامد کاتب‌الاسرار بیسارانی قصیده‌ای رسا در سوگ وی ساخته که دو بیت مقطع آن چنین است:

در فکر شدم کآیا تاریخ چه بنویسم

ناگاه خرد گفتا: «قطب ره ارشاد» است

تاریخ ظهورش نیز چون «مظهر کل» باشد
پس سن شریف او هشت از پسِ هشتاد است.^[۱]

جستارهای وابسته

• نقشبندیه
• شیخ محمدعثمان سراج‌الدین دوم
• ملا محمد زاهد ضیایی پاوه‌ای
• شیخ محمدسعید نقشبندی
• ملا عبدالکریم مدرس
• مولانا احمد نودشی
• ملا باقر بالک
• ملا عبدالقادر بیاره

پانویس

1. ↑ نقشی از مولانا خالد نقشبندی و پیروان طریقت او

منابع

• نقشی از مولانا خالد نقشبندی و پیروان طریقت او، نوشتهٔ دکتر مهیندخت معتمدی، تهران، نشر پاژنگ، ۱۳۶۹
• تاریخ مشاهیر کرد، نوشتهٔ بابا مردوخ روحانی (شیوا)، تهران، سروش.