حضرت امام از مشایخ بزرگ فلسفه وعرفان چگونه یاد کرده است

حضرت امام در نوشته هاى خود به مشایخ، عرفا و حکماى بسیارى نظر داشته و از همگى به نیکى یاد کرده است و به دیگران نیز توصیه مى کند که هرگز در برخورد با آنان احترام را از یاد نبرند. ایشان گاهى در آثار خود تنها به ذکر نام بسنده مى کند ولى گاهى دیده شده آرا و نظریات برخى از بزرگان دیگر را آورده و با دیدگاهى عمیق و نقادانه به آنها پرداخته است. ما در این گفتار افرادى را که امام بیشتر بدانها توجه داشته است، بررسى مى کنیم:

آخوند خراسانى

آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، عالمِ محقق و فاضل مدقّق از اکابر امامیه که جامع علوم عقلى و نقلى بود، در سال ۱۲۵۵ق. در توس متولد و در بیست و دو سالگى به تهران و پس از آن به نجف مهاجرت کرد و نزد شیخ مرتضى انصارى و میرزا محمد حسن شیرازى تلمذ نمود، پس از آن به تدریس اشتغال ورزید. در اواخر عمر، آوازه اش عالمگیر شد و مرجعیت تقلید امامیه را عهده دار گردید و در سال ۱۳۲۹ق. در نجف وفات کرد. آثار او فراوان است از جمله: حاشیه بر اسفار ملاصدرا، حاشیه بر مکاسب و رسائل شیخ مرتضى انصارى و کفایه الاصول.

امام خمینى با تمام ارادت به ایشان، در کتاب طلب و اراده به نقد نظریۀ این شیخ بزرگ پرداخته و شاید تندترین عبارات را در برخورد با نظریات آن فقیه بزرگ و اصولى ارزشمند به کار برده است. آنجا که به نظر او مبنى بر اینکه در اوامر امتحانى و دستوراتى که به منظور آزمایش صادر مى شود ارادۀ حقیقى هست و نه خواست حقیقى، اشاره مى کند. در باب اختیار نیز به سخن او اشکال وارد مى سازد و مجدداً دربارۀ سعادت و شقاوت نظر ایشان را رد کرده به نقد آن مى پردازد.

ابن سینا

حسین بن عبداللّه بن حسن بن على بن سینا معروف به شیخ الرئیس از حکما، اطبا و علماى کبار جهان است. پدرش از مردمان بلخ بود و در عهد دولت سامانى به بخارا مهاجرت کرد. وى در سال ۳۶۳ق. متولد شد. قرآن و اصول دین را در کودکى فرا گرفت، بعد از آن به اصول علم ادب پرداخت، سپس علم حساب، صناعت، جبر و مقابله را فراگرفت و پس از آن به تحصیل فقه اشتغال ورزید. در منطق از استاد خود پا فراتر نهاد و در طب مهارت کامل پیدا کرد. پس از سلطنت سامانیان به گرگانج رفت و از آنجا به نیشابور سرانجام به جرجان روى نهاد و پس از مدتى به جانب رى متوجه شد و آنگاه به قزوین و از قزوین به همدان تا اینکه در سال ۴۲۶ یا ۴۲۸ بر اثر بیمارى قولنج در همان شهر درگذشت و در آنجا مدفون شد. آثار او فراوان است و در علوم مختلف از خود رسالات و کتبى برجاى گذاشته است. ولى آثارى که امروزه در کتب تراجم به وى منسوب است عبارتند از: کتاب مجموع در ریاضى، حاصل و محصول در فقه، البرّ و الاثم در اخلاق، مبدأ و معاد، شفا در حکمت، حکمت علائیه موسوم به دانشنامه، قانون در طب، حدودالطبّ، عیون الحکمه، رساله الطیر، رسالاتى در موسیقى، درایه، کیمیا، هیئت و… که در بین این آثار شفا و قانون شهرت جهانى دارد. حضرت امام در آثار خود به ابن سینا بسیار توجه دارد و در توصیف او مى فرماید: «آن نابغۀ بزرگ و آن اعجوبۀ سترگ که در تندذهنى و تیزهوشى مانندى نداشت.» او ابن سینا را رئیس فلسفۀ اسلام لقب داده است.

آنگاه که به افراد هشدار مى دهد تا دچار غرور علمى نشوند و گفته هاى خود را کامل ندانند، ابن سینا را مثال مى زند: «اگر به کتابهاى ابن سینا مراجعه شود، معلوم مى گردد که او در این علم اعلا و دانش والا چه بسیار خطاها که کرده است».