نقطه، خط و سطح فلسفی

بین نقطه فلسفی و ریاضی با آن نقطۀ مشهود خودمان روی دفترچه و کاغذ باید تفاوت قائل شویم. بنده با خودکار نقطه‌ای روی کاغذ می‎گذارم، بعد خط‌کش می‎گذاریم و یک خطی به حسب ظاهر می‎کشیم و می‎گوییم که این خط است. سپس دو یا سه خط دیگر در کنارش ضمیمه می‎کنیم و می‎‌گوییم که این هم سطح است در حالی که این‌ها هیچکدام به لحاظ فلسفی و ریاضی نقطه، خط و سطح محسوب نمی‌شوند؛ زیرا نقطه را به این لحاظ تعریف کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند به چیزی که طول، عرض و عمق ندارد. این نقطه‌ای که من و شما روی کاغذ می‌گذاریم هر قدر هم نوک قلم ما تیز باشد باز هم طول، عرض و عمق دارد ولو به اندازۀ خیلی کوچک؛ زیرا بالاخره این جرم نوک مداد کلفتی و نازکی دارد که توانسته روی کاغذ اثری بگذارد. همچنان که خط را تعریف کرده‌اند به این که طول دارد ولی عرض و عمق ندارد اما این چیزی که با خودکار کشیدیم به اندازۀ جوهری که ایجاد کرده عرض و ضخامت دارد. پس این نقطه‌ها، خط‌ها و سطح‌ها که روی کاغذ می‎کشیم، نقطه، خط و سطح فلسفی و ریاضی نیست؛ زیرا نقطه را گفته‌اند که انتها و پایان خط است و در این صورت طول، عرض و عمق ندارد؛ یعنی دارای ابعاد نیست ولی این چیزی که روی کاغذ به کمک خودکار و قلم می‎گذاریم طول، عرض و عمق دارد. همچنان که پایان سطح را خط می‌گویند. بنابراین در خارج نقطۀ تنها نداریم؛ اگر نقطه داریم به برکت خط داریم. در خارج خط تنها نداریم؛ اگر خط داریم در ضمن سطح داریم. سطح فلسفی را هم این‌گونه تعریف کرده‌اند که نفاد و پایان حجم است؛ کتاب من حجم و ضخامتی دارد که اگر از یک طرفش شروع ‌کنم و به سمت راستش بیایم، پایانش را سطح می‎‌گوییم؛ چون سطح چیزی است که طول و عرض دارد ولی ضخامتی ندارد. اگر ضخامت و عمق ندارد در خارج هم به تنهایی سطح نداریم، بلکه به برکت حجم است که سطح را داریم. البته خود حجم را هم به برکت جسم داریم؛ زیرا اگر جسمی نداشته باشیم دیگر حجمی هم نداریم. بنابراین حجم، سطح، خط و نقطه هیچ‌کدام به تنهایی در خارج موجود نیستند و همه در وجودشان مدیون امر دیگری به نام جسم هستند.