۲۰۱۹-۱۲-۰۳

یکصد و نود و هفتمین جلسه گروه علمی معرفت شناسی با موضوع “تحلیل انتقادی دیدگاه هیوم در باب اعتقادات طبیعی“ با ارائه “آقای دکتر میثم شادپور“ و با حضور اعضاء محترم گروه شنبه ۹ آذر ۹۸ ساعت ۱۹ در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار می شود.

خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:

اصطلاح اعتقاد طبیعی، اصطلاحی است که شارحان هیوم با وام گیری از کلیدواژه‌های موجود در فلسفه هیوم، برای اشاره به نوعی از اعتقادات استفاده کردند که به نظر هیوم واجد چنین ویژگی هایی است:

برحسب «اصل نسخه‌برداری» تبیین نمی‌شود و انطباع متناظر ندارد و در نتیجه، فاقد متعلق واضح است و متعلقش از آنِ خودش نیست بلکه متعلقی است که ذهن به اشتباه و فریب، برای این اعتقاد در نظر می‌گیرد. اگر بخواهیم دقیقتر سخن بگوییم، اعتقاد طبیعی همان متعلقی است که ذهن از جایی وام می‌گیرد و در جای دیگر به اشتباه به کار می‌بندد. به همین جهت، نسبت به چیستی و هستی مصداق واقعی این اعتقادات اشراف نداریم و جاهلیم. پیدایش اعتقادات طبیعی، مرهون تعامل تجربه و تخیل است. این اعتقادات بدون تجربه و داده‌های حسی حاصل نمی‌شوند، اما تجربه و داده‌های حسی نیز بدون عملکرد تخیل چنین نتیجه‌ای را بدست نمی‌دهند. تعامل این دو با یکدیگر است که اعتقاد طبیعی را بر ذهن تحمیل می‌کنند.

عقل نه عامل پیدایش اعتقادات طبیعی است، و نه مانع از حصول آنها. به باور هیوم، اصل علیت (هر حادثی محتاح به علت است) متعلق شهود عقلی نیست و هر استدلالی به سودش، به دور منتهی می‌گردد؛ و یا اعتقاد به وجود خارجی فاقد استدلال و برهان موجه است. از آن جایی که این اعتقادات مرهون عملکرد قوی و موثر تخیل بر احوال ذهنی هستند و ذهن گریزی از آنها ندارد، تردیدهای عقلی نمی‌توانند این اعتقاد را نابود کنند.

تردیدهای عقلی، صرفا به ما خاطرنشان می‌سازند که این اعتقادات صادق نیستند و مجعول ذهن آدمی می‌باشند که به اشتباه بر اشیای خارجی تحمیل شده‌اند. تمایل آدمی به این خطا و جعل  و اشتباه آنقدر قوی است که حتی بعد از اشراف به خطابودگی این اعتقادات، همچنان آنها را حفظ می‌کنیم و آنها را از دست نمی‌دهیم. به تعبیر هیوم، اصولا طبیعت، پذیرش این اعتقادات را به انتخاب ما واگذار نکرده بلکه طبیعتا ما را به این اعتقادات سوق داده است و گریزی از آنها نیست.

به باور هیوم، چون عملکرد طبیعی تخیل آدمی میان انسانها مشترک است و همگی از همین طریق به این اعتقادات دست می‌یابند و به شکل گریزناپذیر آن را حفط می‌کنند، این اعتقادات عمومی و فراگیر و جهان-شمولند.

هیوم سه اعتقاد را از قبیل اعتقادات طبیعی می‌دانست: اعتقاد به ذهن و اعتقاد به وجود خارجی اشیای محسوس و اعتقاد به رابطه علیت میان اشیای خارجی.

به باور فلاسفه مسلمان این اعتقادات، طبیعی به معنایی که هیوم در نظر داشت، نیستند بلکه اعتقاداتی گریزناپذیرند که حیث عقلی ذهن آدمی آنها را کشف کرده و به صدق‌شان حکم می‌کند. البته همانطور که سابقا بیان شد، تبیینی که فلاسفه مسلمان از فرآیند عقلانی این اعتقادات بدست می‌دهند، از جهاتی خالی از مشکل نیست و به همین جهت، بهتر است از روش دیگری با عنوان «استنتاج معطوف به بهترین تبیین» آنها را توجیه کرد و توضیح داد. از آن جایی که سابقا این مطالب را مورد بررسی قرار دادیم و در قسمت خاتمه نیز نکاتی در این باب تقدیم خواهیم کرد، از تکرارشان پرهیز می‌کنیم.